Σαν σήμερα, 21 χρόνια πριν, στις 18 Μαρτίου του 1996, έφυγε από τη ζωή ο Οδυσσέας Ελύτης, ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές και τους πιο αντιπροσωπευτικούς της γενιάς του. Ο ποιητής του φωτός, όπως συχνά τον χαρακτηρίζουν, με το μοναδικό ύφος του, την ιδιαίτερη θεματική του και τη λυρικότητά του, κατάφερε να δημιουργήσει ένα πολύ μεγάλο έργο και να αφήσει στις επόμενες γενιές μία σπουδαία παρακαταθήκη.

Η εργογραφία του σπουδαίου αυτού ποιητή περιλαμβάνει πολλές ποιητικές συλλογές, οι οποίες ξεχωρίζουν για την αισθητική και την τεχνική τους. Γνωστότερες, το Άξιον Εστί (1959), το οποίο τιμήθηκε με Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1979, το Μονόγραμμα (1972), τα Ρω του Έρωτα (1972), η Μαρία-Νεφέλη (1978), κ.ά. 

Ο Ήλιος ο Ηλιάτορας (1971) ίσως να μην είναι η γνωστότερη ποιητική συλλογή του Ελύτη, περιέχει όμως όλο το χαρακτηριστικό ύφος του ποιητή και είναι γεμάτη με τη φωτεινότητα της Ελλάδας. Υμνεί τη φυσική ομορφιά της χώρας, τις θάλασσες και τις αμμουδιές, τις στεριές και τη φύση, τα δελφίνια και τα κοχύλια.

«Ε σεις στεριές και θάλασσες
τ’ αμπέλια κι οι χρυσές ελιές

ακούτε τα χαμπέρια μου
μέσα στα μεσημέρια μου

“Σ’ όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώ!”»

Το ποίημα είναι ένας μεγάλος διάλογος ανάμεσα στον αφηγητή -που φαίνεται να είναι το προσωπείο του ίδιου του ποιητή-, τον ήλιο, τους ανέμους, τους άντρες, τις γυναίκες και το κορίτσι. Η τεχνική αυτή τού προσδίδει αμεσότητα και δραματικότητα, σαν ένα θεατρικό έργο.

«ΑΦΗΓΗΤΗΣ
T’ άκουσε ο ήλιος κι έφριξε
το φως το κόκκινο έριξε

Πήραν να καίγονται οι κορφές
κι όλες οι πάνω γειτονιές.

Ο ΗΛΙΟΣ
Ωρ’ τι ’ναι τούτ’ η αποκοτιά
βρε συ Βοριά βρε συ Νοτιά

Πουνέντε και Λεβάντε μου
ένα ραπόρτο κάντε μου.»

Ολόκληρο το ποίημα αποτελείται από στροφές των δύο στίχων, με πλούσια ομοιοκαταληξία, που του δίνει έναν όμορφο ρυθμό και μελωδικότητα. Ταυτόχρονα, η απλή χρήση της γλώσσας, συνδυασμένη με λέξεις που έχει δημιουργήσει ο ίδιος ο ποιητής, και μαζί με το παιχνίδισμα και την παιδική αφέλεια, δημιουργούν ένα κλίμα χαρούμενου παραμυθιού.

«Ο Ήλιος ο Ηλιάτορας
ο πετροπαιχνιδιάτορας

λίγο το στόμα του άνοιξε
κι ευθύς εμύρισε άνοιξη»

Η μεγάλη αγάπη του Ελύτη για την Ελλάδα είναι γνωστή και διάχυτη σε όλο το ποίημα. Εκτός από τις αναφορές στις μοναδικές φυσικές ομορφιές της χώρας, που τόσο εξυμνεί ο ποιητής, κάνει συχνά και άμεσες αναφορές σε πόλεις και σε νησιά και, με την αφορμή ότι τα γύρισαν οι ανέμοι, μας δίνει την ευκαιρία να τα γνωρίσουμε καλύτερα κι εμείς.

«Άκου κι εμάς που μόλις εγυρίσαμε
νησιά και πολιτείες που γνωρίσαμε

Κρήτη και Μυτιλήνη Σάμο κι Ικαριά
Νάξο και Σαντορίνη Ρόδο Κέρκυρα

Σπίτια μεγάλα κι άσπρα σπίτια βουερά
πάνω στη μαύρη πέτρα πάνω στα νερά»

Η πρώτη προσπάθεια μελοποίησης του Ήλιου του Ηλιάτορα έγινε από τον Δημήτρη Λάγιο το 1982. Το μοναδικό ταλέντο του Λάγιου σε συνδυασμό με την αξεπέραστη ποίηση του Ελύτη, δημιούργησαν έναν δίσκο απαράμιλλης ομορφιάς, στον οποίο συμμετείχαν μεγάλα ονόματα της ελληνικής δισκογραφίας.

«Δύο συ και τρία γω
πράσινο πεντόβολο

μπαίνω μέσα στον μπαξέ
γεια σου κύριε Μενεξέ»

Αρκετοί υποστηρίζουν ότι ο Ήλιος ο Ηλιάτορας είναι κάτι παραπάνω από ένα όμορφο ποίημα γεμάτο φως· αντιθέτως, κρύβει μια μεγάλη αλληγορία. Γραμμένο μέσα στην επταετία της Χούντας, ο Ήλιος ο Ηλιάτορας θα μπορούσε να συμβολίζει την ελπίδα για την Ελλάδα που, παρά τις δυσκολίες, τα βάσανα και τους αναστεναγμούς, θα καταφέρει να ξανασταθεί στα πόδια της.

«Χρόνους μας ταξιδεύει δε βουλιάξαμε
χίλιους καπεταναίους τους αλλάξαμε

Κατακλυσμούς ποτέ δε λογαριάσαμε
μπήκαμε μες στα όλα και περάσαμε

κι έχουμε στο κατάρτι μας βιγλάτορα
παντοτινό τον Ήλιο τον Ηλιάτορα!»