Η δεκάχρονη Μυρτώ και η οχτάχρονη Μέλια ζούνε σ’ ένα νησί του Αιγαίου με τους γονείς τους κι ένα καπλάνι, μια τίγρη βαλσαμωμένη σε βιτρίνα που βρίσκεται σε περίοπτη θέση στο μεγάλο σαλόνι του σπιτιού. Ο ξάδελφός τους, Νίκος, τους αφηγείται διάφορες ιστορίες γι’ αυτό το ζώο ενώ ο παππούς τους τις διδάσκει κατ’ οίκον. Το 1936 θα είναι μια δύσκολη χρονιά για την Ελλάδα και για τα κορίτσια, γιατί ζουν περιπέτειες που θα τις αλλάξουν για πάντα.

Το πρώτο μυθιστόρημα της Άλκης Ζέη για παιδιά κυκλοφόρησε το 1963, ενώ ήταν πολιτική πρόσφυγας στη Μόσχα κι από τότε έχει κάνει απανωτές επανεκδόσεις κι έχει μεταφραστεί σε τουλάχιστον είκοσι γλώσσες ενώ η τηλεοπτική του διασκευή το 1990 από το Τμήμα Παιδικών Εκπομπών της ΕΤ1 είχε εξίσου μεγάλη επιτυχία. Τι να πρωτογράψει κανείς γι’ αυτό το ευρηματικό βιβλίο, το γεμάτο δροσιά, αισιοδοξία αλλά και φόβο, περιπέτειες και ανατροπές; Ο τρόπος που καταγράφεται το περιβάλλον όπου μεγαλώνουν τα δυο κορίτσια με την πρωτοπρόσωπη αφήγηση της Μέλιας και η πολιτική κατάσταση της χώρας εκείνη την εποχή είναι ανυπέρβλητος (δε θα ξεχάσω ποτέ που τον Ολλανδό πρόξενο τον αποκαλούσαν κρυφά Αμστραντάμ Πικιπικιράμ ή ότι τη γάτα τους τη βάφτισαν Δημοκρατία, κάτι που ίσως έβαζε σε κίνδυνο τη δουλειά του πατέρα τους στην τράπεζα). Λέξεις-κλειδιά που κατανοεί ο μεγάλος αναγνώστης και ωθούν τον μικρό για περαιτέρω μελέτη, ολόκληρα συστήματα και βασικές έννοιες απλοποιούνται χωρίς να χάνουν τη βαρύτητα και τη σημασία τους, όπως όταν ο Νίκος είναι το «μαύρο πανί» για το καθεστώς Μεταξά «γιατί έχουμε δικτατορία και του Νίκου δεν του αρέσει». Φανταστείτε να μεγαλώνετε σε μια οικογένεια διαιρεμένη στα δύο: θεία βασιλικιά, παππούς δημοκράτης, πατέρας ουδέτερος για να μη χάσει τη θέση του, μητέρα άβουλη και σιωπηλή, αδελφή φαλαγγίτισσα και περήφανη γι’ αυτό, ξάδερφος κομμουνιστής! «Πριν γίνει δικτατορία ποτέ δε μιλούσε κανείς απότομα στον άλλον» (σελ. 165).

Η παιδική αθωότητα μαζί με την πονηριά, τα παιχνίδια και οι μικρές ζήλιες και κακίες που χαρακτηρίζουν τα παιδιά της ηλικίας των δύο κοριτσιών αποδίδονται ρεαλιστικά και συναρπαστικά. Οι εγκυκλοπαιδικές γνώσεις που χαρίζει ο διαβασμένος παππούς είναι τόσο στρωτά και εύληπτα δοσμένες που δεν ήθελα να σταματήσει να τους μιλάει. Το αγαπημένο παιχνίδι των δύο αδελφών να ρωτάνε η μία την άλλη πριν κοιμηθούν «ΛΥ-ΠΟ; ΕΥ-ΠΟ;», αν δηλαδή ως απότοκο της μέρας είναι ευτυχισμένες ή λυπημένες, αποτέλεσε μέρος και της δικής μου καθημερινότητας απ’ όταν πρωτοδιάβασα αυτό το διαμαντάκι.

Το μυθιστόρημα χωρίζεται σε δύο μέρη, το καλοκαίρι του 1936 οπότε και γνωρίζουμε όλη τη «μαρίδα» στο Λαμαγάρι (Οδυσσέας, Αυγή, Νόλης, Άρτεμη και την αρχοντοθρεμμένη και κακιά Πιπίτσα, παιδιά διαφορετικών κοινωνικών επιπέδων που όμως γίνονται ένα στο παιχνίδι και τη σκανδαλιά) και τη σχολική περίοδο 1936-1937, μέσα από την οποία ζούμε μαζί με τα παιδιά τις αλλαγές στην εκπαίδευση και την πολιτική σκηνή της Ελλάδας, με χειρότερο όλων το περιστατικό όπου παρουσία όλων των σχολείων στήθηκαν φωτιές κι έκαψαν βιβλία «που δηλητηριάζουνε την ψυχή». Οι αντιλήψεις, το μίσος προς τη δικτατορία, η δραματική αποκάλυψη του πραγματικού ρόλου κάποιων που υποστήριζαν με φανατισμό το καθεστώς Μεταξά για να εξυπηρετούν δικά τους σχέδια εκμεταλλευόμενοι αθώα παιδιά-φαλαγγίτες, ακόμη και η αγωνία για το αν θα εντοπιστεί ο Νίκος από τις αρχές του νησιού, είναι μερικά γεγονότα που δίνουν μεγάλη ώθηση στην πλοκή και πολλή αγωνία ως το λυτρωτικό τέλος.

Ως Σαμοτραφής δε θα μπορούσα να μην αναγνωρίσω κομμάτια και από το αγαπημένο μου νησί, με τις τηγανίτες του, τις πεζούλες του, το Λαμαγάρι (δηλαδή το Μαλαγάρι) όπου παραθερίζουν το καλοκαίρι η Μέλια και η Μυρτώ, το κρασί και το εύκρατο κλίμα του. Το καπλάνι μάλιστα που ενέπνευσε τη συγγραφέα είναι ένα αληθινό αιλουροειδές, συγγενικό της τίγρης, που κάποια στιγμή τον προηγούμενο αιώνα κατέφυγε στη Σάμο κολυμπώντας από τη Μικρά Ασία κι άρχισε να τρομοκρατεί τους βοσκούς, αφού έτρωγε τα πρόβατά τους. Μετά από πολλές περιπέτειες τελικά σκοτώθηκε και ταριχεύτηκε.

Κωμικοτραγικές περιπέτειες, υπέροχα και βαθιά νοήματα, ευρηματικός τρόπος απεικόνισης και αναπαράστασης των γεγονότων και της ατμόσφαιρας επί Ιωάννου Μεταξά είναι λίγα μόνο από τα θετικότατα χαρακτηριστικά αυτού του αξέχαστου και διαχρονικού βιβλίου που είναι κατάλληλο για παιδιά από 11 ετών και … πολύ πάνω! «Το καπλάνι της βιτρίνας» κυκλοφορεί τώρα με εξώφυλλο της Βάσως Ψαράκη από τις εκδόσεις Μεταίχμιο ως ένα από τα βιβλία που περιέχονται στη συλλεκτική κασετίνα «Η Βιβλιοθήκη της Άλκης Ζέη». Πρόκειται για ένα σημαντικό απόκτημα για κάθε παιδί και έφηβο, μιας και περιέχονται τα αντιπροσωπευτικότερα μυθιστορήματα της κυρίας Άλκης Ζέη, που μεγάλωσαν, γαλούχησαν και επηρέασαν γενιές και γενιές ενώ χάραξαν το δικό τους μονοπάτι στη νεότερη μεταπολεμική πεζογραφία.