Ένα έργο που θα μπορούσε να βοηθήσει

ολόκληρη την ανθρωπότητα

να ανταπεξέλθει στην παρούσα παγκόσμια κρίση.

Yuval Noah Harari  

Jared Diamond

Έθνη σε αναταραχή

Εκδόσεις ΔΙΟΠΤΡΑ

–

γράφει ο Άγγελος Πετρουλάκης

–

Ο Jared Diamond είναι Καθηγητής Γεωγραφίας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, στο Λος Άντζελες, συγγραφέας πολλών διεθνών μπεστ – σέλλερς και πολυβραβευμένος. Ξεχωρίζει για την ιδιαίτερη κριτική ματιά του στα γεγονότα που διαμόρφωσαν τον κόσμο.

Το συγκεκριμένο μελέτημα, αν και είναι πόνημα χρόνων, κυκλοφόρησε στις ΗΠΑ τον Μάιο του 2019, λίγο πριν η ανθρωπότητα δοκιμαστεί από την κρίση της πανδημίας του COVID – 19. Έτσι στις επανεκδόσεις που ακολούθησαν, όπως και στην ελληνική έκδοση, η χρονική συγκυρία έδωσε την ευκαιρία στον συγγραφέα να καταθέσει τους προβληματισμούς του για την έννοια της ‘‘κρίσης’’ και τον ρόλο της στην εξελικτική πορεία τής ιστορίας, σε εισαγωγικό προλογικό σημείωμα, απ’ το οποίο και μεταφέρω ένα απόσπασμα:

«Ο πρώτος δείκτης επιτυχούς επίλυσης κρίσεων είναι η αναγνώριση ότι υπάρχει κρίση. Ο δεύτερος προγνωστικός παράγοντας είναι η αποδοχή της ευθύνης για την επίλυση της κρίσης, αντί της επίρριψής της στους άλλους και της απραξίας. Και ο έβδομος είναι η ειλικρινής αυτοαξιολόγηση. Ο πρόεδρος της χώρας μου, ο Ντόναλντ Τραμπ, υπήρξε πρωταθλητής στην άρνηση, στη μη αναγνώριση, στην επίρριψη ευθυνών σε άλλους, στην ανεντιμότητα και την αδράνεια, με αποτέλεσμα οι ΗΠΑ να είναι σήμερα πρώτες στον κόσμο σε αριθμό πολιτών που έχουν νοσήσει από τον κορονοϊό…»

Βέβαια, ακόμα και όταν έγραφε αυτό το σημείωμα δεν ήξερε το τι θα έβλεπε η ανθρωπότητα από τα καμώματα του Τραμπ, που όμως εξακολουθεί να είναι πλανητάρχης και να ορίζει πολλές από τις τύχες τού κόσμου. Αλλά, αυτά που αναφέρει στο βιβλίο του ο Jared Diamond, έχουν διαχρονική αξία γιατί εκφράζουν αλήθειες και μόνο.

Ο Jared Diamond χαρακτηρίζει το βιβλίο του ως «συγκριτική, αφηγηματική, διερευνητική μελέτη για την κρίση και την επιλεκτική αλλαγή που εξελίσσεται εδώ και πολλές δεκαετίες σε επτά σύγχρονα κράτη…» Τα κράτη αυτά είναι η Φινλανδία, η Ιαπωνία, η Χιλή, η Ινδονησία, η Γερμανία, η Αυστραλία και οι ΗΠΑ.

Η μελέτη των κρίσεων που αντιμετώπισαν τα κράτη αυτά, βασίζεται εκτός από τις ιστορικές έρευνες και στη βιωματική εμπειρία τού συγγραφέα, κάτι που προσθέτει βαρύτητα στις απόψεις του. Επίσης εκείνο που δίνει ακόμα μεγαλύτερη σπουδαιότητα είναι η φιλοσοφική διάθεση που διατρέχει κάθε επί μέρους κεφάλαιο. Ο Jared Diamond χωρίς να επιδιώκει να εμφανιστεί ως μελλοντολόγος, αντιμετωπίζει το μέλλον τής ανθρωπότητας με την σοφία τού διανοούμενου που εστιάζει στην δραματικότητα μιας πραγματικότητας εμφανούς σε κάθε ειδικό επιστήμονα.

Τα ερωτηματικά που τον απασχολούν συμπυκνώνονται στα εξής: Ποιοι παράγοντες απειλούν τον ανθρώπινο πληθυσμό και το βιοτικό επίπεδο σε όλον τον κόσμο; Στη χειρότερη περίπτωση, τι απειλεί την ίδια την ύπαρξη του πολιτισμού παγκοσμίως;

«Προσδιορίζω τέσσερα σύνολα προβλημάτων που υπάρχει πιθανότητα να προκαλέσουν παγκόσμια βλάβη. Κατά φθίνουσα σειρά δραματικής προβολής, αλλά όχι σημασίας, είναι: οι εκρήξεις πυρηνικών όπλων, η παγκόσμια κλιματική αλλαγή, η εξάντληση των πόρων τού πλανήτη και οι παγκόσμιες ανισότητες του βιοτικού επιπέδου. Κάποιοι θα επέκτειναν ενδεχομένως αυτόν τον κατάλογο για να συμπεριλάβουν και άλλα προβλήματα, μεταξύ των οποίων ο ισλαμικός φονταμενταλισμός, οι νέες μολυσματικές ασθένειες, η σύγκρουση με αστεροειδή και η μαζική βιολογική εξαφάνιση θα ήταν ένα καλό δείγμα…»

Όλα τα σενάρια είναι εφιαλτικά. Ο Jared Diamond αναλύει με λεπτομέρεια κάθε παράμετρό τους, όπως και κάθε συνέπεια.

«Για πρώτη φορά στην Ιστορία αντιμετωπίζουμε πραγματικά παγκόσμιες προκλήσεις και δεν έχουμε προηγούμενη εμπειρία παγκόσμιων προκλήσεων, άρα ούτε και αποδοχή της αποτυχίας μας στην επίλυσή τους», γράφει, ενώ επισημαίνει και την ανικανότητα τόσο της Κοινωνίας τών Εθνών, όσο και των Ηνωμένων Εθνών, σημειώνοντας: «Η ελευθερία επιλογής μας περιορίζεται από σοβαρά εμπόδια: η κατά τα φαινόμενα μη αναστρέψιμη εξάντληση των παγκόσμιων πόρων, η άνοδος των επιπέδων CO₂ και η παγκόσμια κλίμακα ανισότητας μας αφήνουν ελάχιστο περιθώριο πειραματισμού και ελιγμών. Όλες αυτές οι σκληρές πραγματικότητες κάνουν πολλούς ανθρώπους να αισθάνονται απαισιόδοξοι ή απελπισμένοι από τις προοπτικές της ανθρωπότητας για ένα αξιοπρεπές μέλλον».

Το θετικό που προκύπτει από την ανάγνωση του βιβλίου είναι ότι ο Jared Diamond είναι αισιόδοξος – υπό προϋποθέσεις – για την αντιμετώπιση των κρίσεων από τον άνθρωπο, αναλύοντας με λεπτομέρεια και αυτές τις προοπτικές, οι οποίες βεβαίως απαιτούν σύνεση και θέληση.