–

γράφει ο Κώστας Θερμογιάννης

–

Η υπαρξιακή σκέψη αποτέλεσε πρώτη ύλη για τη φιλοσοφία ήδη από τη στιγμή που η νοητική δραστηριότητα του ανθρώπου ξέφυγε από, τη δεσμευτική για τον ίδιο, χρεία της ύλης κι έθεσε σοβαρά πνευματικά ερωτήματα συνειδητοποιώντας ότι ζωή δε σημαίνει μόνο καθημερινός βίος. Όσο δε, προχωρούσε ο ιστορικός χρόνος, η ανθρώπινη νόηση έθετε τις προτεραιότητες, στη βάση μιας κοινώς αποδεκτής κοινωνικής συμφωνίας, για το τι είναι καθολικά σημαντικό αλλά και ατομικά απαραίτητο, δημιουργώντας έτσι κοινωνίες, θεσμούς, υποχρεώσεις αλλά και δικαιώματα. Η νόηση έγινε νόημα ύπαρξης και μετουσίωσε τον άνθρωπο σε πολίτη, τον εμπειρικό παρατηρητή σε επιστήμονα και στο αποκορύφωμά της, στην Τέχνη, βρήκε τον τρόπο ακόμα και να αθανατίσει το δημιουργό της, το σκεπτόμενο ον – άνθρωπο.

Η εξέλιξη του πολιτισμού, περνώντας μέσα από μια σειρά ιστορικών συγκυριών, κατέληξε στην Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση όπου η διασύνδεση, η αυτοματοποίηση, η ανταλλαγή της πληροφορίας σε πραγματικό χρόνο, το διαδίκτυο των πραγμάτων και η τεράστια υπολογιστική ισχύς των ηλεκτρονικών υπολογιστών αποτελούν πια τη σύγχρονη πραγματικότητα. Η τεχνολογική πρόοδος, αν και ως επί το πλείστο δημοκρατικοποίησε τις ατομικές ευκαιρίες ανάπτυξης, βελτιστοποίησε την καθημερινότητα και ταυτόχρονα αύξησε το προσδόκιμο της ζωής,  δεν είχε μικρό τίμημα. Κλιματική αλλαγή, ενίσχυση των ανισοτήτων μεταξύ πλούσιων και φτωχών, κοινωνικοί αυτοματισμοί, ενίσχυση της ανεργίας και υπερεκμετάλλευση των φυσικών πόρων αποτελούν πια κατεστημένες και αυτονόητες βεβαιότητες στην εποχή μας. Σε αυτό το παγκοσμιοποιημένο εξελικτικό μας τοπίο προστέθηκε εσχάτως η ευρεία πια αξιοποίηση της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ) από τους χρήστες του διαδικτύου και εν γένει της τεχνολογίας. Οι καινοφανείς και εκπληκτικές της δυνατότητες είναι ήδη μέρος της καθημερινότητάς μας!

Η ΤΝ, προφανώς λόγω έλλειψης βιολογικής νοήμονος κρίσεως, ‘μαθαίνει’ συνθέτοντας, αντιπαραβάλλοντας και αντιγράφοντας το ψηφιακό θησαύρισμα της ανθρώπινης γνώσης, δημιουργώντας για την ίδια την ΤΝ τη δική της απόλυτη και αδιαμφισβήτητη «αλήθεια». Τα φίλτρα επιλογής του υλικού με το οποίο τροφοδοτείται ώστε να αναπτύξει τις τεχνολογικές της ικανότητες δεν είναι με κρυστάλλινη διαύγεια γνωστά, ως εκ τούτου η παγκόσμια κοινωνία δεν γνωρίζει με ακρίβεια ούτε το γνωσιολογικό υπόβαθρό της ούτε βεβαίως τον τρόπο με τον οποίο το υλικό αυτό αξιολογείται και ταξινομείται ποιοτικά αλλά και ποσοτικά κατά τη διαδικασία ‘εκπαίδευσής’ της. Το γεγονός αυτό αποτελεί ένα σημαντικό σημείο προβληματισμού από τη στιγμή που τα συστήματα ΤΝ ουδέποτε ελέγχθηκαν θεσμικά ως προς την ασφάλεια, τον ορθολογισμό και την χρηστική πιστοποίηση των παραγόμενων αποτελεσμάτων και προϊόντων τους, καθόσον το πολιτικό και νομικό σύστημα δεν είχε, κι εν τοις πράγμασι ακόμα δεν έχει, προετοιμαστεί γι’ αυτό. Το ενδεχόμενο λοιπόν να εργαλειοποιηθεί από διάφορα κέντρα εξουσίας ή συμφερόντων με σκοπό τον επαναπροσδιορισμό θεσμών, πολιτικής και οικονομίας μέσα από γραμμές παραπληροφόρησης και διάβρωσης της κοινωνικής εμπιστοσύνης, δεν είναι απίθανο. Η ιστορική εμπειρία άλλωστε διδάσκει ότι κάθε εξέλιξη στον ανθρώπινο πολιτισμό χρησιμοποιήθηκε και προς όφελος του αλλά και προς την αντίθετη κατεύθυνση, δημιουργώντας ταυτόχρονα αισιόδοξους υπέρμαχούς της αλλά και απαισιόδοξους καταστροφολόγους. Η a priori δαιμονοποίηση της ΤΝ είναι βεβαίως το ίδιο λανθασμένη ως πολιτική και κοινωνική επιλογή όσο και η άκριτη και χωρίς κανόνες υιοθέτησή της στην καθημερινή πρακτική. Ήδη, η ΤΝ έχει επιφέρει αξιοσημείωτη ανάπτυξη στον τομέα της ιατρικής και της φαρμακολογίας και αναμένεται να δώσει μεγάλη ώθηση στον κλάδο της πληροφορικής, την ίδια στιγμή που παράγει έργα λόγου και καλλιτεχνικές δημιουργίες που πείθουν ακόμα και ειδήμονες ότι αποτελούν προϊόν ανθρώπινης διανόησης και τεχνικής. Ίσως, θα πρέπει τα παραγόμενα από την ΤΝ προϊόντα λόγου και τέχνης να φέρουν ειδική σήμανση προκειμένου να αποφεύγονται παρανοήσεις.

Αν και δεν υφίσταται υπαρξιακή απειλή για τον άνθρωπο, όπως αυτή εμφατικά προβάλλεται στις ταινίες επιστημονικής φαντασίας όπου η ΤΝ εξεγείρεται κατά των ανθρώπων, τίποτα δεν αποκλείει στο μέλλον η ΤΝ να καταστεί ικανή να συλλαμβάνει έννοιες σε επίπεδο υψηλότερο της ανθρώπινης νοημοσύνης. Η χωρίς ρυθμιστικό έλεγχο αυθαίρετη εξέλιξή της θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια τέτοιου είδους πραγματικότητα, η οποία μοιραία θα αυτοπαγιδεύσει τον άνθρωπο σε μια εξαιρετικώς επικίνδυνη και τραγική για το είδος μας, πνευματική παρακμή. Θα καταστήσει την τεχνολογία εργαλείο αξιακού ελέγχου πολιτών, πολιτικών, επιχειρηματιών, καλλιτεχνών κλπ. κι ενδεχομένως, με την εκτεταμένη εξάρτηση από τη χρήση της, πέρα από τον απολυταρχικό εξουσιασμό με τον οποίο θα λειτουργεί, θα κάνει το εμπόριο «νοημοσύνης», έστω και της τεχνητής, ένα αντικείμενο πολύτιμης και εξόχως κερδοφόρας επιχειρηματικής δραστηριότητας. Εκείνο που ίσως απαιτείται να γίνει ήδη από τώρα, είναι να μην επιτραπεί η υιοθέτηση, ως επιχειρηματική πρακτική, της απληστίας και της μεγιστοποίησης του οικονομικού οφέλους στην περίπτωση της εκμετάλλευσης της ΤΝ. Η επανάσταση της νοημοσύνης άλλωστε καλό θα είναι να μην κληροδοτήσει την ανθρωπότητα με τα μειονεκτήματα και τα ελαττώματα της βιομηχανικής επανάστασης. Εύλογο λοιπόν το ερώτημα: Θα μπορέσει άραγε αυτή τη φορά ο ανθρώπινος πολιτισμός να ξεπεράσει την εγωτική του μικρόνοια ώστε να απελευθερώσει αυτό το τεχνολογικό επίτευγμα από τη στενή οικονομική του εκμετάλλευση και να το διαθέσει στην υπηρεσία τής αειφόρου ύπαρξής του πάνω στον πλανήτη ή θα παρασυρθεί και πάλι από τη δουλοφροσύνη του ατομικού κέρδους;