«Ο Μαζάουερ είναι ένας ιστορικός

που απευθύνεται σε ένα παγκόσμιο ακροατήριο

και συνομιλεί με τη διεθνή ακαδημαϊκή κοινότητα…»

Κώστας Κωστής

Μαρκ Μαζάουερ:

Τριάντα χρόνια ελληνικής ιστορίας

Εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗ

–

γράφει ο Άγγελος Πετρουλάκης

–

Ο Μαρκ Μαζάουερ (1958) είναι ιστορικός με σημαντικό έργο για την Ελλάδα, χώρα που αγάπησε και που – θα τολμούσα να γράψω – της αφιερώθηκε.  Διετέλεσε Καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Μπίρκμπεκ του Λονδίνου, στο Πανεπιστήμιο του Σάσσεξ και στο Πανεπιστήμιο Πρίνστον. Σήμερα είναι καθηγητής ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια της Νέας Υόρκης.

Η σχέση του με τη χώρα μας ξεκίνησε στις αρχές τού 1980, εποχή που ζούσε στην Ιταλία, και, όπως λέει ο ίδιος «προχωρούσα στη μελέτη της ιστορίας και της κοινωνικής επιστήμης, μετά από προηγούμενη εκπαίδευση στην αρχαία φιλολογία και φιλοσοφία».

Το έργο του είναι ιδιαίτερα σημαντικό και διακρίνεται από τη διαφορετική αντίληψη των πραγμάτων, αφού ο Μαζάουερ σκύβει επίμονα πάνω στα αίτια που προκάλεσαν τα γεγονότα και εξετάζει σε βάθος τη σχέση τους με τα κοινωνικά δεδομένα τής εποχής που τα παρήγαγε.

Το «Τριάντα χρόνια ελληνικής ιστορίας» δεν είναι μελέτη ή ιστορικό δοκίμιο. Είναι ένα μικρό βιβλίο που περιέχει την ομιλία τού Μαζάουερ κατά την αναγόρευσή του (στις 3 Ιουνίου 2015) ως επίτιμου διδάκτορα του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών τής Σχολής Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών τού Πανεπιστημίου Αθηνών, και την εισαγωγική ομιλία τού Καθηγητή τού Τμήματος Οικονομικών Επιστημών τού Πανεπιστημίου Αθηνών, Κώστα Κωστή, συγγραφέα τού ιδιαίτερα αξιόλογου βιβλίου «Τα κακομαθημένα παιδιά της Ιστορίας» (εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗ).

Ωστόσο, και οι δυο αυτές ομιλίες, μας δίνουν σε αδρές γραμμές, τόσο το πορτρέτο του Μαζάουερ, όσο και τη γενική εικόνα που έχει αυτός, για τη σύγχρονη ελληνική ιστορία και τις συνθήκες που τη διαμόρφωσαν.

Ο Κώστας Κωστής κάνει μια σύντομη αναφορά στο πολύ σπουδαίο έργο τού Μαζάουερ, επισημαίνοντας πως το βιβλίο του «Σκοτεινή Ήπειρος» μάς αποκαλύπτει ότι «…η Ευρώπη του εικοστού αιώνα δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως η φυσική πατρίδα της ελευθερίας και της δημοκρατίας, όπως θέλησε να παρουσιάσει η ίδια τον εαυτό της μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου». Γιατί «Η Ευρώπη, πέρα από οτιδήποτε άλλο, έχει υπάρξει ένα πεδίο κοινωνικών, πολιτικών και οικονομικών ανατροπών, όπου η επανάσταση και ο πόλεμος  παίζουν αποφασιστικό ρόλο στην τελική έκβαση της ιστορικής διαδικασίας».

Συνοψίζοντας την κριτική ματιά τού Μαζάουερ, ο Καθηγητής Κώστας Κωστής τονίζει: «Ο Μαζάουερ μάς έδειξε με πολύ πειστικό τρόπο ότι η Ευρώπη, μακράν του να είναι η φυσική πατρίδα της ελευθερίας και της δημοκρατίας, αποτέλεσε στην πραγματικότητα το πεδίο αντιπαράθεσης ανάμεσα στην ανοχή και στον ρατσισμό, στις αυτοκρατορικές φιλοδοξίες και τον εθνικό αυτοπροσδιορισμό, στη δημοκρατία και στη δικτατορία, στο φορτισμένο παρελθόν και το άδηλο μέλλον, καθώς βρίσκεται σε διαρκή σύγκρουση με τον εαυτό της».

Εκείνο που είναι αξιοπρόσεκτο στους στοχασμούς τού Μαζάουερ, είναι η κατανόηση της ιστορικής πραγματικότητας (εξετάζοντας, για παράδειγμα, το μέγα κεφάλαιο του Ολοκαυτώματος), με γνώμονα την ανθρώπινη ανησυχία για το μέλλον:

«Οι άνθρωποι ως είδος είμαστε ικανοί και για πολλά άλλα πράγματα. Και τονίζοντας διαρκώς τα πιο βίαια και ακραία παραδείγματα ενδεχομένως να μην προετοιμάζουμε τους νέους ικανοποιητικά για να αντιμετωπίσον τα μείζονα προβλήματα των σημερινών κοινωνιών, όπως επί παραδείγματι το ζήτημα της μετανάστευσης».

Περιορίζοντας την αναφορά μας στην ομιλία τού Μαζάουερ για τα «Τριάντα χρόνια ελληνικής ιστορίας», διαπιστώνουμε πως ο ιστορικός επιστήμονας αποφάσισε ν’ ασχοληθεί με τη χώρα μας γιατί είχε διαισθανθεί ότι η χώρα μας διέθετε κάτι άλλο από τις χώρες τής βορειοανατολικής Ευρώπης. «Νομίζω ότι τη βρήκα γοητευτική όχι μόνο γιατί ήταν τόσο όμορφη αλλά πρωτίστως γιατί ήταν τόσο διαφορετική», είχε πει σε μια παλιότερη συνέντευξή του στο ΒΗΜΑ.  Στην ομιλία του θα ομολογήσει πως: «…με είχε εντυπωσιάσει πολύ ευνοϊκά υπέρ της Ελλάδς η αντίθεση ανάμεσα στην ενέργεια, την αισιοδοξία, την πίστη στην πολιτική που είδα σ’ ένα ταξίδι μου στην Ελλάδα και στον κυνισμό, που άγγιζε τα όρια της απελπισίας, ο οποίος διαχεόταν στον ιταλικό δημόσιο βίο».

Η Ελλάδα που πρωτογνώρισε ήταν η Ελλάδα τού ΠΑ.ΣΟ.Κ. λίγο μετά τον θρίαμβό του στις εκλογές του 1981. Γρήγορα διαπίστωσε πως εκτός από τον άκρατο λαϊκισμό, κυριαρχούσαν τα συνθήματα και οι αυταπάτες: «Θυμάμαι σαν να ήταν χθες, ένα βράδυ στην Αίγινα, την Καλλιόπη Μπουρδάρα και τη φίλη της τη Μάργκαρετ Παπανδρέου να συζητούν πολύ σοβαρά πώς θα εισέβαλλαν στο Άγιον Όρος και θα άνοιγαν τα μοναστήρια επιβάλλοντας την ισότητα των φίλων στους μοναχούς».

Πώς ερμηνεύεται αυτό; Μια γελοιότητα: Δυο κυρίες που ουδέποτε συναντήθηκαν με την παράδοση της Ορθοδοξίας και τον ίδιο τον Χριστιανισμό, όχι μόνο ως δόγμα, αλλά και ως στάση ζωής, και φιλοσοφία τής Θεολογίας, να κόπτονται και να θέλουν ν’ ανατρέψουν τα ιστορικά και θεολογικά δεδομένα μιας χιλιετίας, για το Άγιον Όρος, την ιστορία του, την ιστορία τού Μοναχισμού!!!

Ήταν η εποχή τών μεγάλων διακηρύξεων, η εποχή τού Ανδρέα, για τον οποίο η άποψή του συνοδεύεται από πολλά ερωτηματικά: «…ποτέ δεν εμπιστεύθηκα το φαινόμενο που άκουγε στο όνομα Ανδρέας Παπανδρέου. Παραήταν δημαγωγός για τα γούστα μου και όχι αρκετά έντιμος με τον ελληνικό λαό σε σχέση με τις επιλογές που βρίσκονταν μπροστά…»

Σήμερα, ο Μαζάουερ, προχωρώντας σε μια γρήγορη ανασκόπηση εκείνης τής εποχής, ομολογεί πως και αυτός αδυνατούσε να δει τα μαύρα σύννεφα που μαζεύονταν στον ουρανό τής χώρας:

«Ούτε κι εγώ είχα τότε την επίγνωση της εκρηκτικής επέκτασης επέκτασης του δημόσιου τομέα που έλαβε χώρα με τις κυβερνήσεις του Παπανδρέου, αν και είναι απόλυτα σαφές ότι αυτή ήταν η εποχή που ο δημοσιοϋπαλληλικός κόσμος διογκώθηκε και επιδόθηκε στη διαφθορά. Η συγκυρία όμως ήταν ατυχής: θα ήταν ούτως ή άλλως δύσκολο να οικοδομήσει κάποιος κράτος πρόνοιας στην Ελλάδα την ίδια στιγμή που ο φιλελευθερισμός οδηγούσε τη Θάτσερ και άλλους να συρρικνώσουν το δικό τους. Ακόμη περισσότερο η οικοδόμησή του σε τόσο σαθρά φορολογικά θεμέλια οδηγούσε σε καταστροφή».

Με ιδιαίτερο σκεπτικισμό αναφέρεται και στην παρούσα κατάσταση, την οποία εξετάζει μέσα στο γενικότερο πλαίσιο των ευρωπαϊκών εξελίξεων:

«…η κρίση φαίνεται οξυμένη και επώδυνη για το έθνος – κράτος που ιδρύθηκε πριν από δυο αιώνες. Η Ελλάδα δεν είναι η μόνη χώρα που βιώνει αυτήν την κρίση. Η κρίση του έθνους – κράτους κλονίζει ολόκληρη την ήπειρο που το επινόησε. Αυτό δε σημαίνει ότι το έθνος – κράτος είναι πλέον άχρηστο. Δεν το πιστεύω αυτό, όπως και δεν πιστεύω επίσης ότι ψυχορραγεί. Πιστεύω, όμως, ότι το έργο της ιστορίας είναι να φωτίσει την ιστορική κατάσταση και, παραδόξως, να βοηθήσει ίσως στον σχηματισμό οραμάτων ενός καινούριου μέλλοντος ζωντανεύοντας μερικές υπόγειες δυνάμεις που παραμένουν λειτουργικές κάτω από την επιφάνεια των πραγμάτων και τους πηχυαίους τίτλους».

Θα έλεγα, πως το μικρό αυτό βιβλίο με τις ομιλίες τού Μαρκ Μαζάουερ και του Κώστα Κωστή είναι κυριολεκτικά μια πρόκληση να αναζητήσει ο αναγνώστης και τα άλλα βιβλία τού Μαζάουερ, που έχουν εκδοθεί στην Ελλάδα. Το κέρδος τους θα είναι μεγάλο.