Μ’ αρέσεις άμα σωπαίνεις, επειδή στέκεις εκεί σαν απουσία
κι ενώ μεν απ’ τα πέρατα με ακούς,
η φωνή μου εμένα δεν σε φτάνει.
Μου φαίνεται ακόμα ότι τα μάτια μου σε σκεπάζουν πετώντας
κι ότι ένα φιλί, μου φαίνεται,
στα χείλη σου τη σφραγίδα του βάνει.

Κι όπως τα πράγματα όλα ποτισμένα είναι από την ψυχή μου,
έτσι αναδύεσαι κι εσύ μες απ’ τα πράγματα,
ποτισμένη απ’ τη δική μου ψυχή.
Του ονείρου πεταλούδα, της ψυχής μου εσύ της μοιάζεις έτσι,
σαν όπως μοιάζεις και στη λέξη μελαγχολία, καθώς ηχεί.

Μ’ αρέσεις άμα σωπαίνεις, επειδή στέκεις εκεί σαν ξενιτιά.
Κι άμα κλαις μου αρέσεις,
απ’ την κούνια σου πεταλούδα μικρή μου εσύ.
Κι ενώ μεν απ’ τα πέρατα με ακούς,
η φωνή μου εμένα δεν μπορεί να σ’ αγγίξει:
Άσε με τώρα να βυθιστώ κι εγώ σωπαίνοντας
μες τη δική σου σιωπή.

Άσε με τώρα να σου μιλήσω κι εγώ με τη σιωπή
τη δικιά σου
που είναι απέριττη σα δαχτυλίδι αρραβώνων
και που λάμπει σαν αστραπή.
Είσαι όμοια με την νύχτα, αγάπη μου,
η νύχτα που κατηφορίζει έναστρη.
Απόμακρη και τόση δα και απ’ τα αστέρια φτιαγμένη
είναι η δικιά σου σιωπή.

Μ’ αρέσεις άμα σωπαίνεις, επειδή στέκεις εκεί σαν απουσία.
Μακρινή κι απαρηγόρητη, σα να σε σκέπασε χώμα.
Μια λέξη μόνο αν πεις, ένα χαμόγελο – μου αρκεί
για να πανηγυρίσω που είσαι εδώ κοντά μου ακόμα.

Πρόκειται για ένα έργο του Χιλιανού Νεφταλί Ρικάρδο Ρέγιες Μπασοάλτο ή αλλιώς Πάμπλο Νερούδα, ο οποίος σύμφωνα με πολλές απόψεις είναι ένας από τους σημαντικότερους ποιητές του 20ού αιώνα. Ο ίδιος κέρδισε το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1971 ενώ το έργο του εκτός από τεράστιο, είναι και πολυποίκιλο καθώς περιλαμβάνει έργα τόσο ερωτικά όσο και πολιτικού περιεχομένου.

Επρόκειτο βεβαίως για μια έντονη προσωπικότητα που προσέφερε πολλά στην σύγχρονη λογοτεχνία και ποίηση. Η έμπνευση στα έργα του προέρχεται από παντού. Από την μία δείχνει να ενδιαφέρεται ουσιαστικά για τα προβλήματα της καθημερινότητας των συγχρόνων του, ενώ από την άλλη μιλά για τον έρωτα και την αγάπη που του ξυπνά μια απλή εικόνα της ανθισμένης φύσης τριγύρω του. Αυτή η «ποικιλότητα» στα δημιουργήματά του, δείχνει την προσαρμοστικότητα του ταλέντου του Νερούδα στον ενίοτε προβληματισμό και σκέψη του.

Το παρατιθέμενο έργο με τον τίτλο «Μ’ αρέσεις άμα σωπαίνεις» αποτελεί μια εξαιρετικά εύστοχη μετάφραση του ακαδημαϊκού Γιώργου Κεντρωτή και πραγματεύεται ένα από τα βασικότερα θέματα στην ποίηση του Νερούδα που δεν είναι άλλο από τον έρωτα.

«Μ’ αρέσεις άμα σωπαίνεις, επειδή στέκεις εκεί σαν απουσία
κι ενώ μεν απ’ τα πέρατα με ακούς,
η φωνή μου εμένα δεν σε φτάνει.
Μου φαίνεται ακόμα ότι τα μάτια μου σε σκεπάζουν πετώντας
κι ότι ένα φιλί, μου φαίνεται,
στα χείλη σου τη σφραγίδα του βάνει.»

Από την αρχή ακόμη του έργου γίνεται εύκολα αντιληπτό πως ο έρωτας του αφηγητή είναι ανεκπλήρωτος. Το πρόσωπο που δέχεται την αγάπη του παραμένει στην άκρη και σιωπηλό, γεγονός που δεν απομακρύνει τον αφηγητή αλλά αντιθέτως του αρέσει. Στο ξεκίνημα ήδη, λοιπόν, έχουμε μια βασική αντίθεση μεταξύ των συναισθημάτων του ομιλητή. Η αγαπημένη του στέκει εκεί σαν απουσία και η φωνή του δεν την φτάνει, όμως παρ’ όλα αυτά αυτός δείχνει να το απολαμβάνει. Όλη αυτή η φαινομενικά παράξενη αντίδραση του αφηγητή δεν είναι αδικαιολόγητη εάν μάλιστα αναλογιστεί κανείς την επιρροή που άσκησε ο σουρεαλισμός (απελευθέρωση της φαντασίας – καταστάσεις πέραν του πραγματικού) στο γενικότερο έργο του. Τα συναισθήματα έρχονται από μόνα τους σε σύγκρουση, αρχικά μεταξύ τους και έπειτα με την πραγματικότητα.

Αλλά ακόμα και η πραγματικότητα που βιώνει ο αφηγητής πολλές φορές ξεπερνάει τα όρια και αγγίζει το φαντασιακό. Με την βοήθεια της σκέψης του αντικρίζει την αγαπημένη του ενώ παράλληλα με την δύναμη της καρδιάς του μπορεί και την φιλά. Κι όλα αυτά παραμένουν μονάχα στην φαντασία του καθώς η γυναικεία αυτή μορφή δεν φαίνεται πουθενά μέχρι τώρα να «σπάει» την σιωπή της.

«Κι όπως τα πράγματα όλα ποτισμένα είναι από την ψυχή μου,
έτσι αναδύεσαι κι εσύ μες απ’ τα πράγματα,
ποτισμένη απ’ τη δική μου ψυχή.
Του ονείρου πεταλούδα, της ψυχής μου εσύ της μοιάζεις έτσι,
σαν όπως μοιάζεις και στη λέξη μελαγχολία, καθώς ηχεί.»

Στην συνέχεια παρατηρούμε την φαντασία αυτή να εξελίσσεται σταδιακά και μέσω της εξέλιξης αυτής να ξεδιπλώνεται όλο και περισσότερο ο εσωτερικός κόσμος του ομιλητή. Σημαντικό στοιχείο της ενότητας-στροφής αυτής είναι η ψυχή, η οποία ούσα άυλη αντιπροσωπεύει επακριβώς την επίσης «άυλη» αγαπημένη του αφηγητή (δεν δύναται να την πλησιάσει και επομένως ούτε να την αγγίξει). Ο Νερούδα χρησιμοποιεί σε αυτό το σημείο πολύ προσεγμένα τις λέξεις προσπαθώντας να κάνει μια όσο γίνεται πιο επιτυχημένη σύνδεση μεταξύ της ψυχής του και της κοπέλας στην οποία ουσιαστικά απευθύνεται το ποίημα. Ο συσχετισμός αυτός επιτυγχάνεται και με το παραπάνω κυρίως στο κλείσιμο της στροφής, όπου μάλιστα η συγκεκριμένη γυναικεία παρουσία παρομοιάζεται με μια πεταλούδα (επίσης χαρακτηριστικό στην γενικότερη ποίηση του Νερούδα καθώς αποτελεί ένα από τα αγαπημένα του στοιχεία του φυσικού περιβάλλοντος). Σε αυτό το σημείο είναι αξιοσημείωτη και η παρομοίωση της κοπέλας με την λέξη μελαγχολία, γεγονός που φανερώνει για ακόμη μια φορά τον απραγματοποίητο έρωτα και αναμφίβολα την απογοήτευση και την πικρία που δέχτηκε ο ομιλητής από αυτήν, πράγμα που όμως σε καμία περίπτωση δεν φαίνεται να τον πτοεί.

«Μ’ αρέσεις άμα σωπαίνεις, επειδή στέκεις εκεί σαν ξενιτιά.
Κι άμα κλαις μου αρέσεις,
απ’ την κούνια σου πεταλούδα μικρή μου εσύ.
Κι ενώ μεν απ’ τα πέρατα με ακούς,
η φωνή μου εμένα δεν μπορεί να σ’ αγγίξει:
Άσε με τώρα να βυθιστώ κι εγώ σωπαίνοντας
μες τη δική σου σιωπή.»

Το έργο σταδιακά κλιμακώνεται και φτάνει στην τρίτη στροφή να επαναλαμβάνει αρκετά στοιχεία από τις δύο προηγούμενες χωρίς ωστόσο να υπάρχει κάποια σκοπιμότητα πίσω από αυτό. Είναι ίσως ο ειρμός που αναπτύσσεται μέσα από τα συναισθήματα του ίδιου του ποιητή. Έτσι έχουμε τον ομιλητή που φαίνεται να του αρέσει η σιωπή της αγαπημένης του ακριβώς επειδή-και αυτό είναι ακόμη ένα παράδοξο-μοιάζει σαν την ξενιτιά. Κι όμως κανείς δεν αγαπά την ξενιτιά, κανείς δεν φαίνεται να την απολαμβάνει. Αντιθέτως θα λέγαμε πως ο μοναδικός σκοπός του ξενιτεμένου είναι η επιστροφή στην πατρίδα του. Κι όλως περιέργως αυτή η σιωπή της ξενιτιάς, όπως και καθετί αρνητικό που ενδεχομένως προέρχεται από την αγαπημένη του αφηγητή, φαίνεται να τον ελκύει μόνο και μόνο επειδή είναι κάτι δικό της. Ακόμα και όταν αυτή κλαίει, εκείνος το απολαμβάνει, όχι φυσικά γιατί χαίρεται με την λύπη της αλλά γιατί ακούει και νιώθει τα συναισθήματά της, έστω και από μακριά.

Και για ακόμη μια φορά, όσο δυνατά και αν φωνάξει, όσο και αν προσπαθήσει να την πλησιάσει με όπλο της αγάπης του την φωνή του, εκείνη δεν θα είναι αρκετή για να την αγγίξει. Και ο Νερούδα χρησιμοποιεί κατά τη γνώμη μου σε αυτό το σημείο την λυρικότερη και πιο αντιπροσωπευτική στο σήμερα φράση στο συγκεκριμένο έργο του: «Άσε με τώρα να βυθιστώ κι εγώ σωπαίνοντας μες τη δική σου σιωπή». Είναι αυτό το συναίσθημα που ξέρεις πως όσες φορές και αν το εκφράσεις, όποιον τρόπο και αν χρησιμοποιήσεις ή όση δύναμη και αν βάλεις για να ακουστείς, αυτό δεν θα αρκέσει για να έχεις δίπλα σου αυτόν ή αυτήν που αγαπάς. Και ακριβώς αυτό θίγεται στο δεδομένο σημείο. Ένας άκρως πληγωμένος ομιλητής, ο οποίος έχει ενδεχομένως δεκάδες φορές εκφράσει τα συναισθήματά του προς την αγαπημένη του, βυθίζεται στην σιωπή που εκείνη πρώτη χρησιμοποίησε.

«Άσε με τώρα να σου μιλήσω κι εγώ με τη σιωπή
τη δικιά σου
που είναι απέριττη σα δαχτυλίδι αρραβώνων
και που λάμπει σαν αστραπή.
Είσαι όμοια με την νύχτα, αγάπη μου,
η νύχτα που κατηφορίζει έναστρη.
Απόμακρη και τόση δα και απ’ τα αστέρια φτιαγμένη
είναι η δικιά σου σιωπή.»

Κι όμως φαίνεται πως ο πρωταγωνιστής του έργου του Νερούδα μιλά μέσα από την δική του σιωπή, την ίδια δηλαδή σιωπή που εκείνη του δίδαξε. Μέσα από αυτήν την σιωπή την παρομοιάζει για ακόμη μια φορά με ένα φαντασιακό στοιχείο, αυτήν την φορά με την νύχτα. Είναι απόμακρη, όσο απόμακρη είναι η σκοτεινή νύχτα ακόμη και αν στολίζεται από χιλιάδες αστέρια.

«Μ’ αρέσεις άμα σωπαίνεις, επειδή στέκεις εκεί σαν απουσία.
Μακρινή κι απαρηγόρητη, σα να σε σκέπασε χώμα.
Μια λέξη μόνο αν πεις, ένα χαμόγελο – μου αρκεί
για να πανηγυρίσω που είσαι εδώ κοντά μου ακόμα.»

Το έργο όσο μελαγχολικό και φορτισμένο συναισθηματικά και αν είναι, κλείνει με την παράθεση της ελπίδας του ομιλητή, που δεν είναι άλλη από μια παραμικρή αντίδραση της αγαπημένης του στα τόσα λεγόμενά του. Είναι γεγονός πως του αρέσει ακόμη και η σιωπή της, παρ’ όλο που τον πονά και τον απομακρύνει από αυτήν. Γνωρίζει, ξέρει πολύ καλά πως δεν έχει τίποτε να περιμένει από εκείνη. Γι΄ αυτό και δεν τολμά να ζητήσει τίποτα παράλογο, τίποτε πέρα από ένα χαμόγελο. Και όπως ο ίδιος χαρακτηριστικά δηλώνει, και μόνο αυτό του αρκεί για να πανηγυρίσει. Του αρκεί για να τον κάνει ευτυχισμένο.

Δεν μιλάμε σε καμία περίπτωση για τον εξιδανικευμένο έρωτα, ίσως γιατί δεν δίνονται αρκετά στοιχεία στο ποίημα για την περαιτέρω εμφάνιση ή χαρακτήρα της κοπέλας στην οποία απευθύνεται. Το πόσο ισχυρά είναι τα συναισθήματα του αφηγητή για την αγαπημένη του φαίνεται και μόνο από την χρήση του β’ ενικού προσώπου στο ποίημα (απευθύνεται ξεκάθαρα και αποκλειστικά σε αυτήν). Σίγουρα ο ιδιαίτερος τρόπος έκφρασης του Νερούδα δυσκολεύει ως προς την τοποθέτηση του έργου του στα σταθερά θεμέλια της πραγματικότητας, καθώς οι εικόνες του ξεπερνούν κατά πολύ τα όρια της λογικής ενός ανθρώπου, αλλά όπως πολλές φορές έχουμε τονίσει σε πολλά ερωτικά ποιήματα, ο έρωτας είναι ένα συναίσθημα που ποτέ δεν βασίζεται στην λογική, πόσο μάλλον όταν αυτός εκφράζεται από έναν ποιητή.

Το σημαντικότερο όμως στο παρατιθέμενο έργο είναι πως αποτελεί ένα αδιαμφισβήτητο αποτέλεσμα της έκφρασης των αγνών συναισθημάτων του ποιητή. Δεν αποτελεί προϊόν προσπάθειας εντυπωσιασμού ή επιτυχίας αλλά αντίθετα πρόκειται για μια απλή -όσο σύνθετη και αν μοιάζει να είναι- εξωτερίκευση του λόγου του Νερούδα μέσα από εικόνες που περιτριγυρίζουν το μυαλό του. Αυτό άλλωστε δεν είναι τέχνη;

_

γράφει η Άντια Αδαμίδου

Μην ξεχνάτε πως το σχόλιό σας είναι πολύτιμο!