Σε μια εποχή ταχύτατων μεταβολών και συννεφώδη, θα περιμέναμε ίσως η ποίηση να φθίνει ή έστω να κρυφτεί στα χαρακώματα της κοινωνικής μελαγχολίας. Ωστόσο, παρατηρούμε ότι στους σκοτεινούς καιρούς μας ετούτη συνεχίζει να μας φωτίζει. Η ποιητική παραγωγή αν και ελαφρώς περιορισμένη συνεχίζει να χαρίζει το δικό της φως και να μετέχει στα κοινωνικά δρώμενα.

Μάλιστα έχω σχηματίσει την άποψη ότι η κρίση λειτούργησε ως μοχλός έγερσης της ποίησης. Στράφηκε προς την κοινωνία, προς τις αγωνίες της, τα βάσανα και τους πόνους, τις αναζητήσεις και τα βιώματά της.

Αν και παλαιότερα εισηγήθηκα τον όρο γενιά της κρίσης (βλ. δοκίμιά μου στον ιστότοπο τοβιβλίο.net και στο ηλεκτρονικό περιοδικό vakxikon.gr), θα μου επιτρέψετε να αποποιηθώ τον όρο και να επανατοποθετηθώ με τον όρο ποιητές της αγανάκτησης.

Η άρνηση της «γενιάς» οφείλεται στην κομφορμιστική διάσταση του όρου, καθώς επιβάλλει ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά στο σύνολο των ποιητών και μάλιστα υπό το φως μιας συγκεκριμένης κοινής ηλικίας. Ο δε κομφορμισμός συντελεί και στην ανάπτυξη ομαδικής σκέψης πάνω στα ελάχιστα χαρακτηριστικά. Οι ποιητές συνειδητά προσπαθούν να ενταχθούν στη γενιά και να ικανοποιήσουν τα ελάχιστα γνωρίσματα που όρισαν οι κριτικοί, χάνοντας την αυτοτέλειάς τους.

Αντίθετα, σήμερα παρατηρούμε μία μάλλον συλλογική φωνή, αλλά όχι ταυτόσημη. Είναι εμφανής η πολυφωνία και διαφορετικότητα (ύφους και θεματικών) στους «ποιητές της αγανάκτησης». Μάλιστα, είναι χαρακτηριστικό ότι οι ποιητές που εμφανίζονται μετά το 2004 δεν ανήκουν στην ίδια ηλικιακή ομάδα. Η πρώτη τους εμφάνιση στα ελληνικά γράμματα δεν συμπίπτει με τη νεότητά τους, αλλά συχνότατα έρχεται σε ώριμη ηλικία.

Συναντούμε στοιχεία εντελώς ετερόκλητα. Έναν λόγο άλλες φορές κοφτό και απέριττο και άλλοτε ένα λόγο που θυμίζει θεατρικό. Άλλοτε μια γλώσσα ειρωνική και καταγγελτική με αμεσότητα και προφορικότητα και άλλοτε κατασκευασμένη εσώστροφα, επηρεασμένη από εκφάνσεις της ελληνικής γλώσσας σχεδόν ξεχασμένες όπως τα εκκλησιαστικά και αρχαιοελληνικά κείμενα.

Παρά ωστόσο τις σημαντικές διαφορές στο ύφος, τη θεματική, την ευαισθησία και την κοινωνική αφόρμηση και τις ίδιες τις αισθητικές τους αντιλήψεις, διακρίνεται μία μοναδική εγγύτητα στην ποιητική τους ώστε να είμαστε υποχρεωμένοι να τους κρίνουμε, να τους προσεγγίσουμε, ως μία ομάδα με συλλογική -προς το παρόν- αντίληψη (σε αντίθεση πχ με τη “γενιά του ‘80” ή “γενιά της ιδιώτευσης”), αλλά όχι ως γενιά λόγω ακριβώς των διαφορών ύφους και ηλικιών (όπως πχ συναντάμε στη “γενιά του ‘70” ή “γενιά της αμφισβήτησης”).

Αμφισβητείται ο προηγούμενος μεταμοντερνισμός, εξοστρακίζεται η ελιτίστικη εικόνα που αναπτύχθηκε για την Ποίηση κατά τις προηγούμενες δεκαετίες και αναζητείται διέξοδος μέσα από την Τέχνη. Ο παλιός υπαρξιακός πυρήνας με το ατομοκεντρικό στοιχείο εξορίζεται και εισάγεται η κοινωνικοϋπαρξιακή διάσταση στην ποίηση (σαν να αιωρείται ως ποιητικό υποκείμενο ένα εμείς).

Χαρακτηριστικό του στίχου των «ποιητών της αγανάκτησης» είναι η αμεσότητα του μηνύματος. Αρνούνται την κρυπτικότητα και τους κρυφούς συμβολισμούς των προηγούμενων γενεών, όπως και την επιθετική πεζολογία στο στίχο.

Καθιέρωσαν μια ποιητική που μιλά άμεσα στο αναγνωστικό κοινό. Η ποίηση στη νέα χιλιετία επιστρέφει στην κοινωνία και δραπετεύει από τα στενά όρια των δημιουργών. Η γλώσσα τους είναι απλή, δίχως επιτηδευμένα στολίδια και λογοτεχνικά σχήματα, στηριζόμενη στη μεταφορική χρήση των λέξεων και τη συνειρμική σύνδεση των εικόνων (με απόσταση όμως από το νεοϋπερρεαλισμό).

Η αγανάκτηση των ποιητών εμφανίζεται ως μία συνολική εικόνα. Είναι η ίδια εικόνα που διαπνέει το συνολικό θυμικό της κοινωνίας. Πρόκειται για μία έμπρακτα εκφρασμένη αγανάκτηση απέναντι στην κρυπτική τέχνη, μία αγανάκτηση απέναντι στο ελιτισμό της ποίησης.

Η τέχνη και η ποίηση καλούνται να παίξουν έναν πιο ενεργητικό ρόλο, να μιλήσουν για την κοινωνία. Σε μια εποχή στην οποία οι αριθμοί φαίνεται να θριαμβεύουν -ως απόδειξη του φενάκη “ορθολογισμού”-, η ποίηση είναι η τέχνη εκείνη που παλεύει να φέρει στο προσκήνιο τον Άνθρωπο και την κοινωνία. Απέναντι στο τεχνοκρατικό ιδεώδες και την οικονομική λιτότητα, η Ποίηση αντιπροτείνει τη λιτότητα στην έκφραση και τη συναισθηματική φόρτιση που αυτή γεννά, επενδύει στην ίδια την ψυχή.

Και αυτή ακριβώς τη τάση εκφράζουν οι «ποιητές της αγανάκτησης». Στις δύσκολες εποχές η ποίηση μπορεί να ενδυναμώσει, να ισχυροποιηθεί, αρκεί να αποζητά νέες φόρμες, νέες εκφραστικές διεξόδους. Δύναται όχι μόνο να λειτουργεί ως παρηγοριά σε εποχές αβεβαιότητας, αλλά και να αφυπνίζει. Δεν πρόκειται για επαναστατικό κάλεσμα ούτε για ιαχές ανατροπής. Με τη διαχείριση του συναισθήματος μπορεί να οδηγήσει στη συνειδητοποίηση του παρόντος και να διαμορφώσει συναισθηματικά τη δική της ονειρική αντιπρόταση.

Το παραπάνω κείμενο αποτέλεσε εισαγωγή σε εκδηλώσεις κατά τη διάρκεια της 12^ης Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου Θεσσαλονίκης και βασίστηκε στο δοκίμιο «προβληματική για την ποιητική γενεαλογία και τον όρο “γενιά”»

Μπορείτε να διαβάσετε λεπτομερέστερες κριτικές παρουσιάσεις των ποιητών της αγανάκτησης στα δοκίμια στον διαδικτυακό τόπο τοβιβλίο.net και στο ηλεκτρονικό περιοδικό vakxikon.gr.