Το Πάντα ο διάβολος είναι το μυθιστόρημα με το οποίο έκανε το ντεμπούτο του στον λογοτεχνικό χώρο ο Donald Ray Pollock. Εκδόθηκε πριν κάποια χρόνια από τις εκδόσεις Μεταίχμιο και τώρα, με αφορμή την ταινία του Netflix που βασίζεται σε αυτό, επανακυκλοφορεί με νέο εξώφυλλο.

Η βασική ιστορία του βιβλίου σχετίζεται με τη ζωή ενός αγοριού, του Άρβιν Ράσελ. Ο μικρός, που ζει με την οικογένειά του σε μια μικρή πόλη του Οχάιο, υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας των απεγνωσμένων προσπαθειών του πατέρα του να σώσει την καρκινοπαθή σύζυγό του και μητέρα του Άρβιν με έναν παράδοξο τρόπο: στήνοντας έναν «βωμό» σε ένα ξέφωτο του κοντινού δάσους και θυσιάζοντας εκεί διάφορα ζώα – και όχι μόνο… Αργότερα, ζώντας με τη γιαγιά του, ο Άρβιν γίνεται αυτόκλητα ο προστάτης ενός ορφανού κοριτσιού, που ζει μαζί τους. Τα βιώματα της παιδικής του ηλικίας διαμορφώνουν και την ενήλικη προσωπικότητά του, αλλά και έναν ιδιαίτερο κώδικα τιμής που τον ακολουθεί στην πορεία του.

Ο Καρλ και η Σάντι είναι ένα παρακμιακό ζευγάρι, που συνηθίζει να ταξιδεύει με αυτοκίνητο και να παίρνει άντρες που κάνουν οτοστόπ από τον δρόμο. Οι άντρες αυτοί ουσιαστικά αναγκάζονται να γίνουν τα μοντέλα του Καρλ, σε γκροτέσκες και μακάβριες φωτογραφικές πόζες, πριν δολοφονηθούν. Ο αδελφός της Σάντι, σερίφης της μικρής πόλης όπου ζουν, είναι ένας εξουσιομανής, εγωιστής τύπος, που φροντίζει να κρατά κρυφές τις βρόμικες δουλειές του. Ο Ρόι και ο Θίοντορ είναι ξαδέλφια κι απατεώνες. Γυρνούν από πόλη σε πόλη, ο πρώτος κηρύττοντας τον λόγο του Θεού κι ο δεύτερος, που είναι ανάπηρος, παίζοντας μουσική συνοδεύοντας τον ξάδελφό του. Ουσιαστικά όμως εκμεταλλεύεται την κατάστασή του για να παραμένει συνεχώς προσκολλημένος πάνω του. Ο πάστορας Πρέστον Τιγκάρντιν καταφτάνει στη μικρή πόλη του Κόουλ Κρικ για να πάρει τη θέση του ηλικιωμένου ιερέα θείου του. Όμως πίσω από το προσωπείο του ενάρετου ιερωμένου και οικογενειάρχη, κρύβει τα δικά του σκοτεινά και ανίερα μυστικά.

Όλοι αυτοί οι τύποι, των οποίων οι ζωές εκτυλίσσονται παράλληλα, κάποια στιγμή θα συναντηθούν μεταξύ τους ή θα βρεθούν στον δρόμο του Άρβιν, που πλέον είναι ένας ενήλικας που ψάχνει να βρει τα δικά του πατήματα. Και όλοι τους, αργά ή γρήγορα, θα κληθούν να πληρώσουν το τίμημα των επιλογών τους…

Ο συγγραφέας πλάθει ένα λογοτεχνικό σύμπαν επηρεασμένο από την Αμερική από τα τέλη της δεκαετίας του ’40, όταν ο πόλεμος είχε πια τελειώσει, μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ’60. Μέσα σε αυτό εμπεριέχονται όλες οι εικόνες της καθημερινής μεταπολεμικής ζωής, με τις μικρές συνήθειες, τα προβλήματα, τα ένοχα μυστικά, τις παρανομίες, τις πίκρες, τον συνεχή αγώνα για επιβίωση και την παρακμή σε κάθε επίπεδο – κοινωνικό, οικονομικό και προσωπικό. Με φόντο μικρές, ασήμαντες και σκονισμένες επαρχιακές πόλεις των μεσοδυτικών πολιτειών των ΗΠΑ, στήνεται ένα σκηνικό νοσηρότητας, φρίκης κι αγωνίας, από το οποίο απουσιάζει οτιδήποτε θετικό, φωτεινό ή ελπιδοφόρο. Ίσως γιατί ο κόσμος που έχει πλάσει ο συγγραφέας είναι τόσο ζοφερός και σκοτεινός, που δεν χωράει να εισχωρήσει σε αυτόν ούτε η παραμικρή αχτίδα φωτός.

Οι ήρωες είναι στη συντριπτική τους πλειοψηφία κατεστραμμένοι, νοσηροί, κακοί, δυσλειτουργικοί, εμμονικοί ή επικίνδυνοι. Ή και όλα μαζί. Και επίσης, πλην ελάχιστων εξαιρέσεων, απόλυτα απεχθείς και αντιπαθείς. Αντιπροσωπεύουν το πιο αρρωστημένο κομμάτι της ανθρώπινης κοινωνίας και ο καθένας τους κερδίζει το δικό του μερίδιο στην αφήγηση μέσω ενός άτυπου αγώνα για το ποιος είναι ο χειρότερος απ’ όλους. Χωρίς ηθικές αξίες, παρακμιακοί, βίαιοι και παραβατικοί, προσπαθούν άλλοι να ξεχωρίσουν κι άλλοι απλά να επιβιώσουν σε έναν κόσμο καθόλου αγγελικά πλασμένο. Είναι ξενιστές της διαφθοράς, της παρακμής, της βίας, της ανωμαλίας και της εγκληματικότητας, ενώ μέσα απ’ όλους αυτούς τους χαρακτήρες αναδεικνύεται ακόμα περισσότερο εκείνος του Άρβιν, που μοιάζει να κουβαλάει μια διαφορετική μοίρα – ή να το προσπαθεί, τουλάχιστον. Η γρήγορη ροή της αφήγησης και η εναλλαγή των ιστοριών δεν επιτρέπουν βαθιά ψυχογραφήματα στις προσωπικότητές τους· ή ίσως δεν ήταν ούτως ή άλλως πρόθεση του συγγραφέα να επιχειρήσει κάτι τέτοιο.

Παρά τη σκοτεινιά του, το βιβλίο δεν μπορεί να θεωρηθεί καταθλιπτικό. Μάλλον ρεαλιστικό και αποστασιοποιημένο. Μέσα από την πλοκή του, ο συγγραφέας θυμίζει μέλος μια παρέας που κάθεται γύρω από τη φωτιά κι αφηγείται ιστορίες· είναι εκείνος ο τύπος που μιλάει για ανθρώπους που οι υπόλοιποι δεν γνωρίζουν και που έχουν περάσει πολλά στη ζωή τους. Κι εσύ ακούς την ιστορία ανυπομονώντας για τη συνέχεια, θέλοντας να μάθεις κι άλλα για εκείνους, νιώθοντας την περιέργειά σου να ξυπνάει. Όταν όμως αυτή τελειώσει, απλά θα ανασηκώσεις τους ώμους και θα τους ξεχάσεις και εκείνους και όσα έζησαν, γιατί φαντάζουν τόσο μακρινά σε σχέση με τη δική σου ζωή – και ίσως-ίσως δεν άξιζαν τον κόπο για κάτι παραπάνω. Η ατμόσφαιρα σε κερδίζει μακράν περισσότερο από τους ήρωες, αφού η αφήγηση δεν στηρίζεται σε εσωτερικούς συναισθηματισμούς αλλά στις πετυχημένες περιγραφές.

Το Πάντα ο διάβολος είναι ένα έντονα κοινωνικό μυθιστόρημα με γοτθικά στοιχεία, που μπορεί να γίνει ακόμα και εθιστικό όσο κρατά η ανάγνωσή του. Όπως όλοι οι εθισμοί, όμως, έχει κι αυτός τη διάρκειά του. Κι όταν έχεις φτάσει στο τέλος αυτή αρχίζει να ξεθυμαίνει και ο αναγνώστης, όσο κι αν απόλαυσε το ταξίδι στο νοσηρό και σκοτεινό παρελθόν, τώρα ανυπομονεί ενδόμυχα να ξαναβγεί στο φως.