γράφει η

Παναγιώτα Ψυχογιού

–

Κυριαρχεί η έμμονη ιδέα ενός μέλλοντος, η τάση να αγνοούμε το παρόν. Δεν ζούμε το τώρα αλλά θυσιάζουμε το παρόν για χάρη  ενός  άγνωστου μέλλοντος.

Πρόκειται ωστόσο  για ένα φρικτό φιλοσοφικό λάθος, γιατί η ζωή υπάρχει μόνο σε παρόντα χρόνο, είναι μια παρούσα στιγμή.  Έχει υπόσταση μονάχα τώρα, που εσείς κι εγώ μιλάμε γι’ αυτήν. Ο εαυτός έχει υπόσταση μόνο στο παρόν, οι αισθήσεις έχουν μονάχα παρόντα χρόνο, έναν και μοναδικό χρόνο, το παρόν.

Ο χρόνος είναι μια  ψευδαίσθηση. Για  τον Αϊνστάιν, η διάκριση παρελθόντος, παρόντος και μέλλοντος είναι απλώς μια ψευδαίσθηση. Κάθε  ανασύνθεση  είναι  μια ανακατασκευή  στο παρόν,  μια  διορθωτική  παρέμβαση  στο  παρελθόν.  Ο  χρόνος μεγενθύνεται στα ταξίδια μας και φεύγει γρήγορα στην πεζή καθημερινότητα.

Για τον Καβάφη:

«Του μέλλοντος η μέρες στέκοντ’ εμπροστά μας

σα μια σειρά κεράκια αναμένα —

χρυσά, ζεστά, και ζωηρά κεράκια.

Η περασμένες μέρες πίσω μένουν,

μια θλιβερή γραμμή κεριών σβυσμένων·

τα πιο κοντά βγάζουν καπνόν ακόμη,

κρύα κεριά, λυωμένα, και κυρτά.

Δεν θέλω να τα βλέπω· με λυπεί η μορφή των,

και με λυπεί το πρώτο φως των να θυμούμαι.

Εμπρός κυττάζω τ’ αναμένα μου κεριά».

Τι σημαίνει υπάρχω;

Σημαίνει ζω συνειδητά το παρόν. Αντιλαμβάνομαι τη ζωή ως στιγμή. Ακούγεται εύκολο αλλά είναι το πιο δύσκολο εγχείρημα ζωής. Η φιλοσοφία ερευνά ερωτήματα όπως, τι είναι αυτό που διακρίνει το παρελθόν από το παρόν ή το μέλλον ή μήπως δεν υφίσταται αντικειμενική διάκριση και ο χρόνος είναι μια ενιαία οντότητα που αποκαλείται παρόν; Τι είναι αυτό που δίνει στο χρόνο την κατεύθυνσή του; Τι είναι εκείνο που συνηγορεί υπέρ της ασυμμετρίας μεταξύ παρελθόντος και παρόντος; Υφίσταται η άχρονη ύπαρξη ή μήπως η ύπαρξη γίνεται αντιληπτή μόνο μέσα στα όρια του χρόνου; Πολλά από αυτά τα προβλήματα τέθηκαν στα Φυσικά του Αριστοτέλη, με τη μορφή παράδοξων ή προβλημάτων που αφορούσαν στην ίδια την ύπαρξη του χρόνου. Το ένα πρόβλημα είναι ότι ο χρόνος δεν μπορεί να υπάρχει, γιατί δεν υπάρχει κανένα από τα επί μέρους τμήματά του (π.χ. η παρούσα στιγμή, ως μη έχουσα διάρκεια, δεν μπορεί να υπολογιστεί ως τμήμα του χρόνου). Αν πάλι αναρωτηθούμε πότε παύει να υπάρχει η παρούσα στιγμή, οποιαδήποτε πιθανή απάντηση εμπεριέχει αντίφαση: όχι στο παρόν, γιατί όσο υπάρχει υπάρχει. Ούτε στο μέλλον, στην επόμενη στιγμή, γιατί στο συνεχές δεν υπάρχει επόμενη στιγμή.

Ζούμε στο χρόνο και καθημερινά βιώνουμε τη νέα έναρξη σε κάθε έργο που αναλαμβάνουμε να εκπληρώσουμε. Εκείνο που λείπει είναι το γεγονός ότι η ανθρωπότητα δεν κατανοεί τη μαγεία της νέας έναρξης, δηλαδή την αέναη μετάβαση από το παρελθόν στο παρόν.

Τι είναι, λοιπόν, ο χρόνος; Αν τίποτε δεν τελείωνε, δε θα υπήρχε παρελθόν. Αν τίποτε δεν πλησίαζε, δε θα υπήρχε μέλλον. Αν τίποτε δεν υπήρχε, δε θα υπήρχε και παρόν. Όμως, πώς είναι δυνατόν να υπάρχει το παρελθόν και το μέλλον, αφού τo παρελθόν πέρασε και το μέλλον δεν έχει έρθει ακόμη; Από την άλλη, αν το παρόν ήταν πάντα παρόν και δεν κυλούσε, το παρελθόν δε θα ήταν χρόνος αλλά αιωνιότητα. Αλλά, αν ήταν το παρόν μόνο χρόνος, γιατί κυλά στο παρελθόν, πώς μπορούμε να πούμε ότι υπάρχει; Υπάρχει, μόνον γιατί κάποια στιγμή θα πάψει να υπάρχει.

Για τον Μπεργκσόν ο χωροχρόνος είναι ο χρόνος των ρολογιών μας, μια υβριδική έννοια που προκύπτει από την εισβολή της ιδέας του χώρου στην επικράτεια της καθαρής συνείδησης. Πρόκειται για την εμπειρία του χρόνου, έτσι όπως την οργανώνει ο άνθρωπος στο χώρο, ως ακολουθία χρονικών μονάδων. Όταν λέμε ότι είναι δέκα και μισή δεν είναι πια δέκα και μισή. Ο άνθρωπος των δέκα και μισή δεν είναι ίδιος με τον άνθρωπο των έντεκα. Στην πραγματικότητα είμαστε ο χρόνος.

Ας επιλέξουμε το παρόν.

Για τον ΤΣ Έλλιοτ (ΒURNT NORTON):

«Χρόνος παρών και περασμένος χρόνος

Είναι ίσως κι οι δυο παρόντες στον μελλοντικό καιρό,

Και το μέλλον περιέχεται στο παρελθόν.

Αν όλος ο χρόνος είναι αιώνια παρών

Όλος ο χρόνος είναι ανεξαγόραστος.

Αυτό που θα μπορούσε να έχει γίνει είναι μια αφαίρεση

Που παραμένει μια αιώνια δυνατότητα

Μέσα σε έναν κόσμο από εικασίες.

Ότι θα μπορούσε να έχει γίνει κι ό,τι έγινε

Κατευθύνουν σ’ ένα σκοπό που είναι πάντοτε παρών».

Ο Ελυάρ προειδοποιεί:

 «Αχ, φίλοι μου, δεν ξέρετε, δεν ξέρετε/ τι είναι η ζωή που κρατάτε στα χέρια σας…

Το παρελθόν είναι ένα σπασμένο αυγό/ το μέλλον ένα αυγό που επωάζεται. Το παρόν είναι η καρδιά σου/ ο ρυθμός της καρδιάς σου είναι ένας ρυθμός αιώνιος .»

Και ο Νίκος Καρούζος τονίζει:

«Μόνον αυτοί που τρέφουν όνειρα/απολαμβάνουν την πραγματικότητα»!

_

Η πρώτη δημοσίευση του άρθρου έγινε στο artinews.gr