–

γράφει η Άννα Δεληγιάννη – Τσιουλπά

–

«Τα ακούσματα που είχα ήτανε πολλά, μα δεν έφταναν για να δοθεί μια ολοκληρωμένη εικόνα της κρίσιμης περιόδου 1890-1924. Μιας περιόδου που ζέστανε ελπίδες, ζωντάνεψε ξεχασμένα όνειρα, μα στο τέλος έκλεισε με τον ξεριζωμό των Ρωμιών της Μικράς Ασίας, της Ανατολικής Θράκης και της Μαύρης Θάλασσας…»
Η συγκίνησή μου είναι βαθύτατη μετά την ανάγνωση-μελέτη του βιβλίου το οποίο ο συγγραφέας Γεώργιος Μάνος χαρακτηρίζει ως ιστορικό αφήγημα.
Όπως και να χαρακτηριστεί σημασία έχει πως τα ιστορικά γεγονότα που αφορούν στην Ανατολική Θράκη, στον Πόντο και στη Μικρά Ασία αναπλάθονται μακροκοινωνιολογικά αλλά φωτίζονται μικροκοινωνιολογικά ή με όρους αρχιτεκτονικής μακροδομικά και μικροδομικά αντίστοιχα και εδώ έγκειται η μεγάλη αξία του, σε ότι αφορά την πλαισίωση των γεγονότων με περισσότερο υλικό, που μόνο οι λογοτέχνες διαθέτουν.
Πρόκειται για μια θαυμαστά επινοημένη αφήγηση που υποβάλλει και κατασαγηνεύει τον αναγνώστη, μια αφήγηση με μυθιστορηματική μορφή που γράφτηκε για να μας δείξει πως η ζωή έχει τρικυμίες και γαλήνη, μεταβάλλεται από καιρού εις καιρόν και ο άνθρωπος μαθαίνει να τα αντιμετωπίζει όλα. Ο Γ. Μ. αναπτύσσει όλες τις εν δυνάμει υπάρχουσες δυνατότητές του, για να πει στους αναγνώστες του ή μάλλον να τους πείσει για το ότι καμιά καταπίεση, κανένας διωγμός, καμιά προσφυγιά δεν είναι ικανή να μας στερήσει την «Πατρίδα» όπως εμείς τη ζήσαμε και της παραχωρήσαμε ένα μέρος στην καρδιά μας και στην ψυχή μας.
Η γοητεία του βιβλίου έγκειται στον τρόπο κατάθεσης της γνώσης, την οποία ο συγγραφέας συνέλεξε με πολύχρονη μελέτη. Άλλωστε η Τρίτη Έκδοση το φανερώνει και φαντάζομαι ότι θα πάμε και σε άλλη, άλλες, μιας και τούτη η μυθιστοριοποιημένη μορφή των γεγονότων του παρελθόντος, διευκολύνει την εκμάθηση και της ιστορικής πραγματικότητας και ως προς τούτο, το συστήνω ανεπιφύλακτα σε εκείνον που αναρωτιέται «τι να διαβάσω τώρα;»
Είναι καλοχτισμένο. Τα συμβαίνοντα εξελίσσονται -πέρα από την αρχή που Η αφορμή μας δίνει το παρόν, για να μεταβούμε στο παρελθόν- με χρονολογική τάξη και τα πρόσωπα, τα οποία ενδύει με λεπτότητα και ανθρωπιά γύρω από τον βασικό αφηγητή τον (παππού)Χρύσανθο παρουσιάζονται σιγά-σιγά, καθιστώντας το και ένα σπάνιο είδος παιδευτικού βιβλίου, που για τον λόγο που υπηρετεί δεν θα το βαρεθείς αλλά θα σε καθηλώσει μέχρι το τέλος και θα το ξαναδιαβάσεις, όταν συντρέχει λόγος ιδιαίτερος, όταν οι μνήμες αναμοχλεύονται εξαιτίας κάποιων σύγχρονων γεγονότων και δυστυχώς αυτό, συμβαίνει.
Από τον τίτλο ακόμη, διαφαίνεται η πίκρα που καταστάλαξε η ζωή στους ανθρώπους, που εξαναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους, η οποία χάθηκε χωρίς να τους δώσει τη χαρά της ελευθερίας και της παλιννόστησης.
Τόσο ο τίτλος όσο και το κείμενο τού οπισθόφυλλου, προδηλώνουν αναγνώστη μου, ότι η ζωή είναι από μόνη της μια αφήγηση και η ιστορία δευτερογενής αφήγηση της ζωής, ότι καταστάσεις και γεγονότα, όσο περασμένα κι αν είναι επαναλαμβάνονται κι αν δεν τα ζούμε εμείς σήμερα, τα ζουν κάποιο άλλοι. Έτσι διαβάζοντας θα αντιληφθείς το μεγάλο ρόλο της λογοτεχνίας, που έχει πολλούς τρόπους να φιλοξενήσει κείμενα των συγγραφέων, όταν περάσουν τα χρόνια και τα γεγονότα χάσουν τον έντονο χαρακτήρα τους.
Το βιβλίο πετυχαίνει να ιχνηλατήσει στο πρόσωπο του αφηγητή και του περίγυρού του, τις διαδρομές μιας ταλαιπωρημένης γενιάς, η οποία πέρασε όλα τα χρόνια της στα δύσκολα με μια ψυχική ταυτότητα που δεν άλλαξε ποτέ μέχρι το θάνατο!
Αξιοσημείωτο είναι ότι οι χαρακτήρες εξελίσσονται με τη δράση, δρουν και φαντάζονται πώς θα κινηθούν περαιτέρω και ως προς τούτο ο βασικός αφηγητής αποτελεί ασφαλή οδηγό για το πώς πρέπει να κινηθεί κανείς προς την ελευθερία. Άπαξ και χάσεις την πατρίδα σου θα μετακινείσαι μέχρι εκεί που θα νιώσεις κάπως καλά κι αυτό είναι μια προσωπική ανάγκη και ικανοποίηση.
Με γραμμική αφήγηση όπου το υποκείμενο εξελίσσεται από μια κατάσταση παρελθοντική, μέσω αιτίων και αποτελεσμάτων και μιας γραμμικής αντίληψης της χρονικότητας, θα μας πει ο συγγραφέας ότι η ανθρώπινη ελευθερία και η προσωπική ευτυχία δεν πρέπει να αγνοούνται, γιατί επηρεάζουν τη ζήση μας μέχρις εσχάτων.
Το ιστορικό τούτο αφήγημα (αφήγηση η προφορική, αφήγημα η γραπτή αφήγηση) εμπεριέχει μυθιστορηματικό χρόνο ο οποίος ανατροφοδοτείται από τον ιστορικό τον οποίο και συμπυκνώνει.
Και ο μυθιστορηματικός χρόνος ως αίσθηση και ως συνείδηση εμπεριέχει τόσο τα χρόνια του συγγραφέα για να συλλέξει πληροφορίες και να γράψει το βιβλίο όσο και τα εκατό χρόνια που μας χωρίζουν από εκείνη την εποχή.
Σε ότι αφορά την τεχνική γραφής, θα έλεγα ότι κινείται ηθελημένα από την αρχή ως το τέλος στην γκρίζα πλευρά των πραγμάτων που περιβάλλει τους ανθρώπους. Κι αν υπάρχουν και κάποιες χαρούμενες στιγμές, το γκρίζο εύκολα υποχωρεί, για να ξαναγίνει γκρίζο αμέσως μετά, καθώς η κατάσταση δεν αλλάζει παρά μονάχα με το διωγμό, τον εκπατρισμό που δεν είναι παρά ένα καρφί στην καρδιά που πληγώνει συνεχώς και δεν αφαιρείται.
Ανάμεσα στα πολλά, ο συγγραφέας δεν ξεχνάει το όνειρο, η λειτουργία του οποίου ήταν μέρος της καθημερινής κουβέντας και λειτουργούσε ως προϊδεασμός για ό, τι επρόκειτο να συμβεί. Έτσι ως επιμέρους χώρος, του εσωτερικού κόσμου δίνει μια αντιστικτική σχέση με τον εξωτερικό και αυτό συμβαίνει σε πολλούς μέχρι σήμερα.
Είναι το έργο, πολυφωνικό και πολυεπίπεδο και μια ευχάριστη πρόκληση για τον αναγνώστη ο οποίος έμμεσα καλείται να ενώσει τα κομμάτια του παζλ και με τη βοήθεια των σαράντα τίτλων των κεφαλαίων, που διακρίνονται για τη θεματική τους
Δεν υπάρχει συνταγή για έναν συγγραφέα για το πώς να χειρίζεται το υλικό του. Γι’ αυτό και εμείς οι κριτικοί δεν πρέπει να μπαίνουμε απέναντί του, όπως συμβαίνει, αλλά να γράφουμε ένα άλλο δικό μας κείμενο το οποίο θα αποτελεί κατά κάποιο τρόπο ασφαλή οδοδείκτη για εκείνον που προκαταβολικά θα ενδιαφερθεί και θα οδηγηθεί στην ανάγνωση.
Τούτος ο τρόπος γραφής, προκαλεί τη σκέψη του αναγνώστη καθώς οφείλει -αντί μνημοσύνου- αλλά και προς ωφέλειά του να σκεφτεί, να προβληματιστεί, να αναζητήσει πρόσωπα και πράγματα με προσεκτική ανάγνωση και μελέτη. Μαζί με τον αφηγητή, να διακρίνει τις σκιές που πάντοτε κινούνταν στη σκοτεινή πλευρά. Να αναγνωρίσει τον (παππού) Χρύσανθο, όπως τον είδαν τα μάτια του συγγραφέα.
«Αυτή η πολιτεία (Οι Μέτρες) ήτανε μες στην ψυχή μου! Ήτανε η πατρίδα μου, ο τόπος μου. Έμοιαζε πιο ήμερος, πιο δικός. Ακόμα κι ο αγέρας του ήτανε αλλιώτικος»
«Μέσα στα πάθια του Χριστού, ο καθένας έβλεπε και τα δικά του πάθια»
«Και το χειρότερο! Ίσαμε τα σήμερις, για τις Πατρίδες μας δεν ομιλάει κανένας. Μήτε τα παιδιά μας διαβάζουνε τίποτες στο σκολειό. Η Θράκη, η Μαύρη Θάλασσα κι η Μικρασία πρέπει να ξεχαστούν. Βασιλικοί θέλεις βενιζελικοί θέλεις, αριστεροί θέλεις, ομιλάνε, αριά και πού, για πατρίδες χαμένες, μα κάμνουνε ό, τι μπορούνε για να γενούν και ξεχασμένες. Ούλοι θέλουνε να λησμονήσουμε. Να λησμονήσουμε τις πατρίδες μας, για να λησμονήσουμε, μαζί, και τη δικιά τους τη ντροπή».
Διαβάζοντάς το, αντιλαμβάνεσαι ότι ο συγγραφέας γράφει ένα βιβλίο μνήμης, με μια ιδιαιτερότητα που μας πονεί βαθύτατα: κάθε ανάκληση του παρελθόντος είναι χαμένη υπόθεση. Όμως, κάθε καταβύθιση του συγγραφέα στη μνήμη γίνεται με διαύγεια, ακρίβεια και πυκνότητα νοημάτων και είναι μια σκηνοθεσία. Ως προς το τελευταίο σκέφτομαι πόσο μπορεί η εικόνα να συμπληρώσει το κείμενο-κάποιος του είδους θα ενδιαφερθεί-χωρίς αυτή μου η πρόταση να αναιρεί αυτή καθαυτή την αξία του βιβλίου. Μια αφηγηματική αναπαράσταση του πραγματικού, όπως συμβαίνει εδώ, εδώ όπου η ιστορία διασταυρώνεται και με τη μυθοπλασία, ένας αφηγηματικός, ιδιόλεκτος εν πολλοίς, λόγος δεν θα αφήσει κανένα ασυγκίνητο.
Με ύφος προσωπικό, λυρικό στην υφή του, αναδεικνύει ιδέες, υπογραμμίζει τον απολογισμό μιας ζωής -απ’το Κλαλί της Ανατολικής Θράκης ως τη Νέα Δήμητρα Κιλκίς- με το βάρος της προσφυγιάς που συνθλίβει ψυχικά κάθε νουνεχή άνθρωπο.
Η γλώσσα, με τη χρήση ιδιολέκτου -θέλει να αποδώσει τον τρόπο ομιλίας των ανθρώπων και να ακολουθήσει μια αφηγηματική γραμμή σαφώς πιο ευλύγιστη από τον καθαυτό τρόπο ομιλίας, μιας και οι περιοχές μεταξύ τους μιλούσαν διαφορετικά- δείχνει ειλικρίνεια και εξομολόγηση. Κι ο αφηγητής ο (παππούς) Χρύσανθος, σα να ξεφυλλίζει ένα συναξάρι ζωής, μας καθιστά κοινωνούς όλων των εκδηλώσεων και των περιπετειών. Μέχρι και στοιχεία της πατρίδας συγχωνεύονται ώστε να συγκεραστούν τα πρωτινά με τα παρόντα(χώμα από την Πατρίδα, από τον τάφο του πατέρα του θα τοποθετηθεί στα θεμέλια του νέου σπιτιού στην Ελλάδα)
Δεν σας κρύβω πως ενθουσιάστηκα μόλις τέλειωσα την πρώτη ανάγνωση του βιβλίου και έμεινα στη θέση μου να σκεφτώ, πόσο αγάπησα τον αφηγητή, έναν αξιόλογο, ευγενικό άνθρωπο, που θαρρώ μου παρέδωσε έναν οδηγό ζωής, σαν αντίδωρο της ανάγνωσης, με τα όσα εκείνος έζησε.
Ένα έξοχα γραμμένο βιβλίο το οποίο παρουσιάζει ιστορικά στοιχεία με τρόπο κατανοητό και εύληπτο, ένα κείμενο βασισμένο σε μια εμπεριστατωμένη βιβλιογραφία και σε καταγραφές πραγματικές, με πλούσιο πρωτογενές υλικό και όσα κάποιοι πρόλαβαν να πουν, σε ένα μικρόφωνο, με επανερχόμενο θεματικό μοτίβο την περιπλάνηση, παραπέμπει αυτόματα σε έναν συγγραφέα ο οποίος νιώθοντας την ιστορία των προγόνων του να παραδίδεται στη χρονική φθορά, τη διασώζει και τον ευχαριστούμε θερμά για το έργο του.