Επιστρέφοντας στην Αρχαία Ελλάδα…

Anthony Long

 ‘‘Νους, Ψυχή και Σώμα

στον αρχαίο ελληνικό στοχασμό’’

Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης

–

γράφει ο Άγγελος Πετρουλάκης

–

Η αρχαία ελληνική φιλοσοφία ταξιδεύει…

Η αρχαία ελληνική φιλοσοφία κυριαρχεί στις πανεπιστημιακές αίθουσες και στα πανεπιστημιακά αμφιθέατρα του κόσμου, ίσως ψιθυρίζοντας στους ταγούς της ελληνικής πολιτείας, που ηγούνται στα της Παιδείας θέματα, πως δεν τους έχει ανάγκη. Όχι τώρα… Εδώ και αιώνες…

Υπουργοί, υφυπουργοί, γενικοί διευθυντές, έρχονται και παρέρχονται. Τους παρασέρνει η λήθη του χρόνου. Γίνονται σκόνη, χωρίς να τους θυμάται κανείς, και εν ζωή, ακόμα. Κι αν πεθάνουν… Ας χαιρετούν τον πλάτανο.

Τι κι αν έχουν θάψει την Αρχαία Ελλάδα, τι κι αν, ως ξεπερασμένη, προσπάθησαν να εξαφανίσουν την Ελληνική Φιλοσοφία; Υπάρχουν οι ξένοι μελετητές, που βρίσκουν σ’ αυτήν συνεχώς νέους κόσμους, αειθαλείς, μοναδικούς, αξεπέραστους…

Κάποτε (1976) ο αείμνηστος Καθηγητής τής Φιλοσοφίας Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος, στο χωριό καταγωγής του, στη Μαγούλα τής Σπάρτης, στα πόδια τού Μυστρά, είχε ιδρύσει τη «Σχολή Ελευθέρας Φιλοσοφίας», με τη βοήθεια του Καθηγητή Ιστορίας τής Φιλοσοφίας Λίνου Μπενάκη, διευθυντή τότε του «Κέντρου Ερεύνης Ελληνικής Φιλοσοφίας της Ακαδημίας Αθηνών». Νέος εγώ, αναλφάβητος στην κυριολεξία σε πολλά θέματα, όπως και σ’ αυτό της Φιλοσοφίας, κρεμόμουν από τα χείλη του, διαισθανόμενος πως ό,τι λέει είναι απόσταγμα σοφίας. Και σε μια από τις αρκετές συνεντεύξεις – συζητήσεις που είχαμε κάνει, μου είχε πει: «Όσο τα χρόνια θα περνούν, τόσο πιο κραταιά και πιο αειθαλής θα πορεύεται η Αρχαία Ελληνική Φιλοσοφία, γιατί είναι η μόνη που μπορεί να ερμηνεύσει τον Άνθρωπο».

Αυτά τα λόγια θυμήθηκα, καθώς άνοιξα το βιβλίο τού Anthony Long «ΝΟΥΣ, ΨΥΧΗ ΚΑΙ ΣΩΜΑ στον αρχαίο ελληνικό στοχασμό» και διάβασα πως το βιβλίο βασίζεται στις διαλέξεις, που έδωσε ο συγγραφέας του, στο Πανεπιστήμιο Ρενμίν του Πεκίνου, το οποίο «είχε θεσπίσει μια διετή σειρά έξι μεταπτυχιακών μαθημάτων με αντικείμενο την αρχαία ελληνική φιλοσοφία». Και ο Anthony Long εξομολογείται: «Ήταν συναρπαστικό που μου δόθηκε η ευκαιρία να μοιραστώ τον ενθουσιασμό μου για τον αρχαίο ελληνικό στοχασμό με τους μελετητές και τους φοιτητές του Ρεμνίν, καθώς επίσης και με ακροατήρια σε άλλα κινεζικά ανώτατα ιδρύματα…»

Ένας Αμερικανός στην Κίνα με θέμα τον αρχαίο ελληνικό στοχασμό! Και οι Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, που δεν κινούνται στον χώρο τού εύκολου κέρδους, αλλά εκδίδουν σημαντικά βιβλία, αδιαφορώντας για τις λίστες τών ευπώλητων, το προσφέρουν στους αναγνώστες που ψάχνουν το ποιοτικό βιβλίο.

Ο Anthony Long γράφει απλά, κατανοητά, απευθυνόμενος σ’ ένα κοινό που χωρίς να έχει εξειδικευμένες γνώσεις, διψά να κοινωνήσει του αρχαίου στοχασμού και να νιώσει πόσο σημαντική υπήρξε για την ανθρωπότητα η αρχαιοελληνική σκέψη.

«Θεωρώ ότι απευθύνομαι σε οποιονδήποτε έχει την περιέργεια να διευρενήσει την αρχαία ελληνική γενεαλογία της δυτικής μας και, τολμώ να πω, της διαπολιτισμικής μας γλώσσας και σκέψης σχετικά με τον νου και την ψυχή», γράφει στο εισαγωγικό του σημείωμα.

Στο βιβλίο παρουσιάζει στοχασμούς πολλών αρχαίων συγγραφέων, ποιητών και φιλοσόφων, με κυρίαρχους τον Όμηρο, τον Πλάτωνα και τον Επίκτητο, ενώ διατρέχει σχεδόν μια χιλιετία προσεγγίσεων του εαυτού και του κόσμου, ξεκινώντας από τον Όμηρο, τον πρώτο και κυριότερο ποιητή της ελληνικής αρχαιότητας και φτάνοντας μέχρι τον στωικισμό.

«Είναι η ζωή και ο θάνατος, ή η θνητότητα και η αθανασία, διαμετρικά αντίθετα, ή μήπως αποτελούν δυο πλευρές ενός συνεχούς;», αναρωτιέται ο Long, ο οποίος, επιχειρώντας ν’ απαντήσει στο ερώτημα, εξομολογείται: «…ως ιστορικός βρίσκω τη θειότητα του νου των αρχαίων φιλοσόφων όχι μόνο συναρπαστική ως ιδέα αλλά και καθοριστική για την κατανόηση των βαθύτερων εποπτειών τους σχετικά με την ψυχή».

Το μελέτημα του Anthony Long περιλαμβάνει πέντε κεφάλαια: 1 – Ψυχοσωματική ταυτότητα, 2 – Νύξεις αθανασίας, 3 – Σώμα, ψυχή και οι κίνδυνοι της πειθούς, 4 – Η πολιτικοποιημένη ψυχή και η κυριαρχία του λόγου, 5 – Λογικότητα, θεότητα, ευτυχία, αυτονομία.

Θα τολμήσω να το χαρακτηρίσω ως κήπο ερωτηματικών, τα οποία διατρέχουν την ανθρώπινη οντότητα και τα εντοπίζουμε στη βάση τού πολιτισμού μας, άρα και στη γέννηση των θρησκειών και στη συγκρότηση των κοινωνικο-πολιτικών κινημάτων και θεωριών.

«Είναι τα ανθρώπινα όντα κατ’ ουσίαν θνητά, όπως με έμφαση θεωρούν δεδομένο τα Ομηρικά Έπη», κάτι το οποίο υπερασπίζονται με πάθος οι φυσικές επιστήμες, σήμερα, «ή έχουμε τη δυνατότητα να επιτύχουμε την αθανασία, όπως συχνά ισχυρίζεται ο Πλάτων;», και βεβαίως οι επικρατούσες θρησκείες, πασχίζοντας ν’ αντιμετωπίσουν την αγωνία του θανάτου και να διατηρήσουν συνάμα την ηγεμονία τους σε συγκροτημένα κοινωνικά σύνολα. «Τι οδήγησε στην ιδέα ότι ο βέλτιστος βίος είναι εκείνος που κυβερνάται από τη λογική, με τις επιθυμίες και τα συναισθήματα να υποτάσσονται σε αυτή την εξουσία; Ποια η σημασία της άποψης ότι η ανθρώπινη νόηση είναι μια θεία ιδιότητα;»

Ο Anthony Long αναζητά τους δρόμους αυτούς, με ιδιαίτερη ευαισθησία και σεβασμό, μέσα στον κόσμο τής Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας. Εντοπίζει δε, το κατά συνθήκην ιδανικότερο, στους Στωικούς, οι οποίοι βάδισαν την μέση οδό, με άξονα των στοχασμών τους τον άνθρωπο ως ολότητα:

«Αλλά οι στωικοί φιλόσοφοι ήταν εγκόσμιοι, καθώς απέρριπταν τις υπεραισθητές Ιδέες του Πλάτωνα και την αθανασία της ψυχής. Αντί να φλερτάρουν με τον ουτοπισμό ή με αναμορφωτικές φιλοδοξίες, οι στοχαστές αυτής της σχολής επικέντρωσαν την προσοχή τους στην καλύτερη δυνατή αξιοποίηση των άμεσων υλικών περιστάσεων, σε οποιονδήποτε χρόνο, τόπο και σταθμό βρίσκονται οι άνθρωποι. Αυτό το οποίο συνεισφέρει ο στωικισμός στις ανθρώπινες δυνατότητες είναι η ιδέα ενός νου στον οποίο η αυτονομία, η λογικότητα, η αυταξία, η ακεραιότητα και η φιλανθρωπία μπορούν να είναι πλήρως ενοποιημένες».

Ένα σημαντικό βιβλίο που καταγράφεται στα θετικά των μελετών της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας.