–

–

γράφει η Βάλια Καραμάνου

–

Όταν η Ποίηση «εισβάλλει» στον χώρο της έβδομης Τέχνης προκύπτουν μικρά αριστουργήματα που συμπληρώνουν την μουσική, τις ερμηνείες και τα σκηνικά υπογραμμίζοντας κάθε καρέ της ιστορίας που λαμβάνει σάρκα και οστά. Παραθέτω μερικές μόνο περιπτώσεις ταινιών που κινήθηκαν, εμπλουτίστηκαν με ποιήματα γνωστών δημιουργών και μας σημάδεψαν:

1) O Κύκλος των Χαμένων Ποιητών (Dead Poets Society, 1989): πρόκειται για αμερικανική δραματική ταινία σε σκηνοθεσία Πίτερ Γουίαρ και σε σενάριο του Τομ Σούλμαν. Στην αριστοκρατική και συντηρητική Ακαδημία Γουέλτον στο Βερμόντ το 1959 ένας αντισυμβατικός καθηγητής (Ρόμπιν Γουίλιαμς) εμπνέει τους μαθητές του διδάσκοντάς τους ποίηση και όχι μόνο. Πληθώρα ποιημάτων και κομμάτια κλασικής μουσικής παρελαύνουν από την ταινία, αλλά ενδεικτικά αναφέρω την εξήγηση του κυρίου Κίτμαν για την ουσία της ποίησης που συνοψίζεται στο ποίημα “Oh me, oh life” του Walt Whitman:

«Oh me! Oh life! of the questions of these recurring,

Of the endless trains of the faithless, of cities fill’d with the foolish,

Of myself forever reproaching myself, (for who more foolish than I, and who more faithless?)

Of eyes that vainly crave the light, of the objects mean, of the struggle ever renew’d,

Of the poor results of all, of the plodding and sordid crowds I see around me,

Of the empty and useless years of the rest, with the rest me intertwined,

The question, O me! so sad, recurring—What good amid these, O me, O life?

Answer.

That you are here—that life exists and identity,

That the powerful play goes on, and you may contribute a verse».

Στην ίδια ταινία οι μαθητές του τον προσφωνούν με συγκίνηση και σεβασμό με ποίημα του ιδίου, καθώς αποχαιρετούν τον αγαπημένο τους δάσκαλο («O Captain! my Captain!):

«O Captain! my Captain! our fearful trip is done,

The ship has weather’d every rack, the prize we sought is won,

The port is near, the bells I hear, the people all exulting,

While follow eyes the steady keel, the vessel grim and daring;

But O heart! heart! heart!

O the bleeding drops of red,

Where on the deck my Captain lies,

Fallen cold and dead….»

2) Μαθήματα Πιάνου (The Piano) 1993: μια αυστραλιανή δραματική ταινία σε σκηνοθεσία και σενάριο της Τζέιν Κάμπιον. Πρωταγωνιστούν οι Χόλι Χάντερ, Άννα Πάκουιν, Χάρβεϊ Καϊτέλ και Σαμ Νιλ. Τη μουσική της ταινίας έγραψε ο Μάικλ Νάιμαν. Η Άντα, μια μουγκή γυναίκα, ταξιδεύει μαζί με την κόρη της και το αγαπημένο της πιάνο μέχρι τη Νέα Ζηλανδία για να παντρευτεί έναν πλούσιο γαιοκτήμονα. Εκεί τα πράγματα θα εμπλακούν δραματικά καθώς θα βρεθεί δυστυχισμένη και εγκλωβισμένη σ’ ένα ερωτικό τρίγωνο. Στο φινάλε της ταινίας το μεγάλο πιάνο βυθίζεται στον πάτο της θάλασσας και ηχεί το υπέροχο ποίημα “Silence” του Thomas Hood:

«There is a silence where hath been no sound,

There is a silence where no sound may be,

In the cold grave—under the deep deep sea,

Or in the wide desert where no life is found,

Which hath been mute, and still must sleep profound;

No voice is hush’d—no life treads silently,

But clouds and cloudy shadows wander free,

That never spoke, over the idle ground:

But in green ruins, in the desolate walls

Of antique palaces, where Man hath been,

Though the dun fox, or wild hyena, calls,

And owls, that flit continually between,

Shriek to the echo, and the low winds moan,

There the true Silence is, self-conscious and alone»

3) Ο Ταχυδρόμος (Il Postino) 1994: μια ιταλική ταινία σκηνοθετημένη από το Μάικλ Ράντφορντ, που αφηγείται αφηγείται τη φιλία του νεαρού ταχυδρόμου Μάριο Ρουόπολο (Τροΐζι) με τον εξόριστο Χιλιανό ποιητή Πάμπλο Νερούδα (Νουαρέ) και τον έρωτα του πρώτου για την όμορφη Μπεατρίτσε Ρούσο (Κουτσινότα). Ο νεαρός, αγράμματος Μάριο, ένας πρωτόλειος ποιητής, χρησιμοποιεί το ποίημα του Neruda για να γοητεύσει την αγαπημένη του με τίτλο «Μ’ αρέσεις όταν σωπαίνεις»

 «Μ’ αρέσεις άμα σωπαίνεις, επειδή στέκεις εκεί σαν απουσία

κι ενώ μεν απ’ τα πέρατα με ακούς,

η φωνή μου εμένα δεν σε φτάνει.

Μου φαίνεται ακόμα ότι τα μάτια μου σε σκεπάζουν πετώντας

κι ότι ένα φιλί, μου φαίνεται,

στα χείλη σου τη σφραγίδα του βάνει.

Κι όπως τα πράγματα όλα ποτισμένα είναι από την ψυχή μου,

έτσι αναδύεσαι κι εσύ μες απ’ τα πράγματα,

ποτισμένη απ’ τη δική μου ψυχή.

Του ονείρου πεταλούδα, της ψυχής μου εσύ της μοιάζεις έτσι,

σαν όπως μοιάζεις και στη λέξη μελαγχολία, καθώς ηχεί.

Μ’ αρέσεις άμα σωπαίνεις, επειδή στέκεις εκεί σαν ξενιτιά.

Κι άμα κλαις μου αρέσεις,

απ’ την κούνια σου πεταλούδα μικρή μου εσύ.

Κι ενώ μεν απ’ τα πέρατα με ακούς,

η φωνή μου εμένα δεν μπορεί να σ’ αγγίξει:

Άσε με τώρα να βυθιστώ κι εγώ σωπαίνοντας

μες τη δική σου σιωπή…..»

4) Bright star (2009): μια αυστραλιανή, γαλλική και βρετανική παραγωγή όπου η Τζέιν Κάμπιον περιγράφει τα τελευταία χρόνια της ζωής του νεαρού ρομαντικού ποιητή John Keats στο Λονδίνο στις αρχές του 19^ου αιώνα και της νεαρής μοδίστρας Φάνι Μπράουν, που παρέμεινε κρυφά στο πλευρό του ως τον πρόωρο χαμό του από φυματίωση. Η ταινία στηρίζεται στο ομώνυμο ποίημα του δημιουργού, που γράφτηκε μια νύχτα στο κατάστρωμα ενός πλοίου για την αγαπημένη του με την ψευδαίσθηση ενός κοινού μέλλοντος (στην πραγματικότητα ήταν ένα από τα τελευταία ποιήματα του Keats, καθώς πέθανε λίγο αργότερα. Το ίδιο ποίημα απήγγειλε κάθε δειλινό η αγαπημένη του για το υπόλοιπο της ζωής της στην μνήμη του αγαπημένου της):

“Bright star”

«Bright star, would I were stedfast as thou art—

Not in lone splendour hung aloft the night

And watching, with eternal lids apart,

Like nature’s patient, sleepless Eremite,

The moving waters at their priestlike task

Of pure ablution round earth’s human shores,

Or gazing on the new soft-fallen mask

Of snow upon the mountains and the moors—

No—yet still stedfast, still unchangeable,

Pillow’d upon my fair love’s ripening breast,

To feel for ever its soft fall and swell,

Awake for ever in a sweet unrest,

Still, still to hear her tender-taken breath,

And so live ever—or else swoon to death».

5) Σολάρις (Solaris, 2002): του Στίβεν Σόντερμπεργκ, είναι μια ταινία βασισμένη στο ομώνυμο μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας του Πολωνού συγγραφέα Στάνισλαβ Λεμ (που επίσης ενέπνευσε τον Αντρέι Ταρκόφσκι να δημιουργήσει μια ταινία με το ίδιο όνομα, το 1972). Η υπόθεση, όπως και η αντίστοιχη του Ταρκόφσκι, διαδραματίζεται σχεδόν αποκλειστικά σε έναν διαστημικό σταθμό, με κάποιες αναδρομές στο παρελθόν των πρωταγωνιστών, όπου ένας ψυχίατρος αναλαμβάνει να εξερευνήσει την εξαφάνιση του προηγούμενου πληρώματος. Όλα σχετίζονται με την τροχιά του γύρω από τον πλανήτη Σολάρις και τον μυστηριώδη ωκεανό του. Η ουσία της ταινίας συρρικνώνεται στο ποίημα του Dylan Thomas “And death shall have no dominion”:

«And death shall have no dominion.

Dead men naked they shall be one

With the man in the wind and the west moon;

When their bones are picked clean and the clean bones gone,

They shall have stars at elbow and foot;

Though they go mad and shall be sane,

Though they sink through the sea they shall rise again;

Though lovers be lost love shall not;

And death shall have no dominion.

And death shall have no dominion.

Under the windings of the sea

They lying long shall not die windily;

Twisting on racks when sinews gave way,

Strapped to a wheel, yet they shall not break;

Faith in their hands shall snap in two,

And the unicorn evils run them through;

Split all ends up they shan’t crack;

And death shall have no dominion.

And death shall have no dominion.

No more may gulls cry at their ears

Or waves break loud on the seashores;

Where blew a flower may a flower no more

Lift its head to the blows of the rain;

Though they be mad and dead as nails,

Heads of the characters hammer through daisies;

Break in the sun till the sun breaks down,

And death shall have no dominion».

5) «Αποκάλυψη, Τώρα!» (Apocalypse Now, 1079): μια αμερικανική επική πολεμική ταινία, σε σκηνοθεσία και παραγωγή Φράνσις Φορντ Κόπολα με πρωταγωνιστή τον Μάρλον Μπράντο. Κατά τη διάρκεια του πολέμου του Βιετνάμ ο λοχαγός Μπέντζαμιν Λ. Γουίλαρντ (Σιν) βρίσκεται σε μυστική αποστολή προκειμένου να δολοφονήσει τον αποστάτη και θεωρούμενο παράφρονα συνταγματάρχη Γουόλτερ Ε. Κουρτζ (Μάρλον Μπράντο). Ο τελευταίος μιλώντας στους υποστηρικτές του απαγγέλει ένα ποίημα του Τ. Σ. Έλιοτ με τίτλο “The Hollow Men”:

«We are the hollow men

 We are the stuffed men

 Leaning together

 Headpiece filled with straw. Alas!

 Our dried voices, when

 We whisper together

 Are quiet and meaningless

 As wind in dry grass

 Or rats’ feet over broken glass

 In our dry cellar

 Shape without form, shade without colour,

 Paralysed force, gesture without motion;

 Those who have crossed

 With direct eyes, to death’s other Kingdom

 Remember us-if at all-not as lost

 Violent souls, but only

 As the hollow men

 The stuffed men……»

6) The Grey, 2012: μια καναδική ταινία επιβίωσης σε σκηνοθεσία Τζο Κάρναχαν, με την υπέροχη μουσική του Μαρκ Στράιτενφελντ και την φωτογραφία του Μασανόμπου Τακαγιανάγκι. Στο ταξίδι της επιστροφής μιας ομάδας περιθωριακών εργατών, το αεροπλάνο τους πέφτει σ’ ένα σημείο ανάμεσα σε χιονισμένα βουνά και δάση. Οι λίγοι επιζώντες είναι αντιμέτωποι με το ψύχος και την απειλή άγριων λύκων που τους κυκλώνουν, θέλοντας κι εκείνοι να προστατέψουν τη δική τους περιοχή. Η πορεία των αντρών προς την πιθανότητα της σωτηρίας και οι μάχες τους με τους λύκους παίρνουν χαρακτήρα υπαρξιακής βεντέτας και αναμέτρησης μεταξύ φύσης και ανθρώπου. Ο Ότγουεϊ, ο βασικός ήρωας (Λίαμ Νίσον), ένας άντρας που πενθεί και ακροβατεί ανάμεσα στον θάνατο και την ζωή θα δώσει την ύστατη μάχη με τον αρχηγό της αγέλης. Σ’ αυτή την τελευταία σκηνή της αναμέτρησης των δύο πλασμάτων ακούγονται οι υπέροχοι στίχοι του πατέρα του:

 «Once more into the fray,

Into the last good fight I’ll ever know.

Live and die on this day.

Live and die on this day.”

Η Ποίηση, η ωραιότερη μουσική των στίχων, μπορεί να πάρει σάρκα και οστά παίζοντας κυρίαρχο ρόλο σε μια ταινία, κάνοντας τον θεατή να μουρμουρά τους ίδιους στίχους ξανά και ξανά καθώς ζει το δράμα των πρωταγωνιστών. Άλλωστε, μια λέξη, μια εικόνα, ένας ήχος είναι συχνά πιο δυνατός και από μακροσκελείς σελίδες σεναρίων ή μυθιστορημάτων. Σαν ένας πυροβολισμός που δεν έπαψε να ταξιδεύει μέσα από την ηχώ του.